Тываның А. С. Пушкин аттыг Национал ном саңының национал болгаш чурт-шинчилел чогаалының килдизинге 2021 чылдың февральдың 24-те «Чаагай ёзу-чаңчылдарывыс дөзү» деп мастер-классты Кызылдың 17 дугаар ортумак школазының 6«Д» клазынга эрттирген. Уруглар оюннуң дүрүмнерин билип алыры-биле идепкейлиг киржип, айтырыгларны салган.

Хемчегниң төнчүзүнде библиотекарьлар Тыва үндезин культура төвүнүң ажылдакчыларының белеткеп кылган видеозун көргүскен.

Буга-шыдыраа, ыт-шыдыраа, түгүл-шыдыраа дээн чергелиг шыйыглыг ыяштарга даштар-биле ойнаар оюннар хөл-шыдырааның оранчок эгезинде тывылган. Олар болза шыдыраа оюннуң эгези болур.

Буга-шыдырааның хөлүн аптара аксынга, анаа калбак ыяшка-даа аңгы хөл кылдыр чуруп алыр.

Оюн ийи бугадан болгаш чээрби дөрт оолдардан тургустунар. Бугаларны арай улуг-улуг, а оолдарны бичежек даштардан тургузуп алыр. Бир ойнакчы ийи буга-биле ойнаар, а өскези чээрби дөрт оолдар-биле ойнаар. Оларның сезин иштики дөрбелчинниң белдирлеринге салып алыр, он алдызын холга тудуп алыр (16 сан даштыкы дөрбелчинниң карышкактарының санынга дең, а ниитизи-биле шыдыраа хөлүнде 24 карышкак белдир бар, ынчангаш аңаа 24 даш херек ужуру ында).

Оюннуң сорулгазы болза, оолдарлыг кижи холда оолдарын салып тургаш, «буганың» оруун муңгаштаар, а бугалыг кижи эптиг үени ажыглап тургаш, пешка көжүлештир, арта халып чип тургаш, оолдарның дөгерезин чиири болур.

Баштайгы көштү бугалыг кижи эгелээр. Бугаларның кайы-бирээзи-биле дужунда турган оолду чивишаан, төпче көжер. Ийиги кижи дараазында оолдарның чиште турар чоруун эвээжедир сорулга-биле буганың дараазында чижин дуй салырын оралдажыр.

Ук оюнну мырыңай баштайгы амыдыралдың кижилери чогааткан деп санап болур. Оюннуң ылап утказы болза, чепсек чок хол даяң улус бөлүглежип алгаш, каскан тамы оңгарже азы ая, дузаанче улуг аңны киир сывыртап турарын илереткен.

Оюннуң төөгүзүн Иргит Самбуунуң «Тыва оюннар» деп номундан бижээн.