Сергей Хочекович Красный – билдингир күрүне ажылдакчызы, хөй чылдар дургузунда Тыва АССР-ниң Дээди Совединиң Президиумунуң секретары, оралакчызы, Тываның араттыг революстуг шериг взводунуң командири, шериг оркестриниң бирги тыва дирижеру, Кызыл хоорайның хүндүлүг хамаатызы чораан.

Ол 1919 ч. июнь 10-да Кызыл кожууннуң Биче-Ажык деп хонашка хөй ажы-төлдүг чылгы хавырыкчызы Хочек Шининовичиниң өг-бүлезинге төрүттүнген. Ооң адын ол үеде партизаннар командири турган Сергей Кочетовтуң ады-биле адаан. А фамилиязы база-ла төөгүлүг, өөнүң чоогунга турлагжып турган кызыл партизаннарның бирээзи оглуңарны «Красный» деп адап алыңар деп сүмелээн. Оон эгелээш-ле, ол «Сергей Красный» деп атка ынчаар чединген. Оол 4 харлыг турда, адазы чок болган. Күжүр ие база ооң хөй санныг ажы-төлү, боттарының дөрт, а сези азыранды, амыдыралдың кадыг-бергезин көргеннер. Бичиизинден тура, Сергей авазынга дузалажып, кандыг-даа ажылды чажам дивес кылыр, бергелерге дадыккан, кызымак, ажыл-ишке чүткүлдүг, ыры-хөгжүмге сундулуг оол бооп өзүп келген. Ооң кижилерге сагыш човангыры, арыг ак сеткили, аажы-чаңында, мөзү-бүдүжүнде кезээде шиитпирлиг, шыңгыы негелделиг чоруу ол үеден бээр ужукталган чадавас. Ындыг мөзү-шынар ооң соң даартагы амыдыралынга, ажыл-херээнге кезээде кайгамчык улуг ужур-дузалыг болган.

1930 ч. тыва бижик көстүп келгенде, улуг акызы Чимбии Кызылга үжүк-бижикке өөренип алгаш, дуңмазын номчуп, бижип турар кылдыр өөредип каан. Ол бир-ле дугаарында «Красный» деп фамилиязын чазыг чок бижип өөренип алган. 1932 ч. Кызылдың каттышкан школазынче өөренири-биле чорупкан. Ол школага улуг чогаалчы Чадамба, ат-сураглыг артистер Кара-кыс Мунзук, Монгальбии суглар-биле өөренип турган. Тура-соруккур оол эргилделиг чылдарда бижик-билигни күзелдии-биле өөренип алгаш, ревсомолдуң хүрээлеңинче кирип, төрээн чериниң бурунгаар сайзыралынга киржип, чаа амыдырал дээш демисежип чорааннарның бирээзи.

Сергей Красный Тываның араттың революстуг шериин командылап, шериг оркестрин башкарып, Барыын-Хемчик, Чөөн-Хемчик кожуун чагыргаларынга харыысалгалыг, үре-түңнелдиг ажылдаан. 14 чыл дургузунда Кызылдың хооркүскомун үзүктелиишкин чок билдилиг удуртуп келген. Ол саннарның артында ооң кайгамчык күжениишкинниг ажылы тодаргай көстүп турган. Чогум-на ол чылдарда, хоорайның сайзыралынче бүгү күжүн мөөңнээн, бүдүрүлге албан черлериниң болгаш хөй каът чуртталга бажыңнарының тудуу, чаагайжыдылга ажылы каракка илдигип, калбарган. Ол ышкаш быжыг корум-чурумну тудуп, хоойлу-дүрүмнүң шыңгыы сагылгазы дээш негелдени хандырып, шиитпирлиг ажылдап чораан. Удуртулга ажылындан аңгыда ол хостуг үелеринде күш-культура-биле өңнүктежип, хол, бут бөмбүктери ойнаарынга сонуургалдыг, дендии сундулуг хаакчы. «Хүндүлелдиң демдээ» ордениниң база хөй санныг медальдарның, шаңнал-макталдарның эдилекчизи.

Россияның болгаш Тываның Улустуң артизи, уруу Надежда Краснаяның сактыышкынындан: «Ачам Сергей Красный – үлегер алырым, эң-не чоок, ынак өңнүүм, авам Варвара Ермолаева-бүзүрелдиг сүмелекчим. Олар 56 чыл кады, өг-бүлевистиң быжыг чөленгиижи болуп, чурттааннар. Мээң сцена алдарының улуг бедиинге четкеним, ада-иемниң салдары дээрзи чугаажок. Ачам хөгжүмге ынак, бойдустан салым-чаяанныг, игил, бызаанчыга ойнаар, ырлаар, оркестрге дирижерлап чораан, авам ыраажы өг-бүлениң уруу. Сыын ышкаш эткир үнүм – авамдан, сагыш-сеткилимниң уран чүүлге ынакшылы – ачамдан. Олардан мээң чиңге удазыным ужуу чоон кылдыр ужукталган...».

Төрээн чуртунуң хөгжүлдези дээш, эки чүүлдү кылып чораан, ак сеткилдиг, арын-нүүрлүг кижи чоннуң сагыш-сеткилинге уттундурбас исти арттырар.

Ол 2006 ч. ноябрь 29-та мөчээн.

Материалды И. Д. Ооржак белеткээн