Хилис оруум эрттирипкен үелерим

Хире-хире сактып келгеш хомудаар мен.

Сериин шыкта аккыр туң дег борбак өөмге

Ара каган шүлүктерим чедир дизип,

Аалга кирген аалчыларга номчаай-даа мен...

(Р. Лудуп)

 

Россияның болгаш Тываның чогаалчылар эвилелдериниң кежигүнү, билдингир чогаалчы, очулдурукчу Роман Дамдынович Лүдүп 1963 ч. сентябрь 28-те Эрзин кожууннуң Нарын суурунга, хөй ажы-төлдүг өг-бүлениң 5 дугаар оглу болуп, төрүттүнген. Адазы Дамдын Давыкович – Лүдүп деп чейзеңниң чаңгыс оглу чораан, а авазы Серен Бээжиновна кожууннуң бирги тракторизи.

Лүдүп Р. Д. 1980 ч. Нарын ортумак школазын чедиишкинниг өөренгеш, Челябинскиниң юридиктиг техникумун, Тываның күрүне универсидединиң дыл салбырын дооскан база Санкт-Петербургта «Гунзэчойнэй» дацанынга өөренип чораан.

Ажылчын намдарын Эрзин кожууннуң социал-хандырылга чериниң улуг инспекторундан эгелээн. Нарын суурнуң комсомол организациязының секретарынга, клуб эргелекчизинге, ном саңынга ажылдаан.

Ол кожууннуң «Сеңгилең» чечен чогаал каттыжыышкынының идепкейлиг киржикчизи болуп, шүлүктерин сайгартып, бөлгүмчүлерни сонуургадып, кичээнгейин бодунче хаара тудуп турган. Чогаалче оруу 1989 ч. ажыттынган. Ооң шүлүктери кожуун, республика солуннарынга, «Улуг-Хем» сеткүүлге удаа-дараа үнгүлээн. Ооң баштайгы шүлүктери «Ийи чагаа» деп аттыг «Өзүмнер» (1990) деп ниити ат-биле үнген чыындыга парлалгаже үнген. «Чер-дээрниң кыйгызы» (2003) авторнуң ийиги ному. Шүлүкчүнүң үнү улам дыңзып, «Күскү сюита» (сюита – каш кезектен тургустунган ниити уткалыг музыкалыг чогаал) (2013) деп номун номчукчуларга сөңнээн. Ооң шүлүктеринде өртемчейже көрүжү, кижиниң иштики сеткил-сагыжының өскерлиишкиннериниң дугайында бодалдары онзагай, чараш поэтиктиг овур-хевир-биле илереттинген. 

Тыва литератураның шинчилекчизи Донгак Уран ооң шүлүктеринге мындыг үнелелди берген: «Роман Лүдүптүң чогаалдарында тыва поэзияда ховар таваржып турар “сарыг” деп эпитет көстүп келген. Чоннуң уран сөзүнден үнген бо тодарадылга тыва шүлүкчүнүң национал онзагай бүдүжүн илередип турар. Улустуң аас чогаалында адаанывыс “эпитет –овур” өң илередиринден аңгыда, кижиниң сеткил-сагыжынга эң-не чоок эргим чүүлдерни көргүзер».

Роман Лүдүп бодунуң көрүжүн, үзел-бодалын эде көрүп, ол талазы-биле лама эртемни чедип ап, чон ортузунга сарыг-шажынның өөредииниң нептередикчизи апарган. Ооң чонда «Сундуй башкы» деп буянныг ады делгереп эгелээн.

Роман Лүдүп шүлүктер бижииринден аңгыда, тибет дылдан «Аас-кежииниң алдын булаа» деп мөргүл номун тыва дылче очулдурган. «Сарыг-шажынның ыдыктыг демдектери», «Бурган чүнү көрүп турарыл?» деп угаадыглыг тайылбыр ажылдарны бижээн.

Роман Дамдыновичиге төрүттүнген хүнүн таварыштыр байырывыс чедирбишаан, быжыг кадыкшылды, бедик сүлде-сүзүктүг болурун сеткиливис ханызындан йөрээп тур бис! Номчукчуларывыска шүлүкчүнүң дараазында одуругларын бараалгаттывыс.

Мөргүлдүг сонет

Сеткилимниң арыг-чаагай дээжи ырын,

Сержим кылгаш, сеңээ йөрээп өргүп чор мен.

Дамбырамның каргыраалаан диңмидинден

Даржык-доктар сенден ырап тайлып читсин!

Даглар бажы – Ак-Ойда даяан кылып,

Даады сеңээ кежик чалап мөргүп чор мен,

Коңгам хоюг дыңгылдайы куттулуп тур,

Хоозуралдың айыылы сээ дегбес болзун!

Эриг баарлыг эң-не ховар эртинени

Энерелдиг эжим сеңээ сөңнеп чор мен,

Эдискеним аккыр туңум хөөмейи

Эгиир шагда бачытты сээ чагдатпазын!

Чээрби бир тарийгилер тариназын

Черим кызы чүгле сеңээ номнап чор мен.

(Р. Лүдүп, 2002 ч.).

 

Материалды И. Д. Ооржак белеткээн.