Тыва Республиканың улустуң башкызы, бирги педагогика
эртемнериниң кандидады Красс
Байыр-оолович Салчактың 90 харлаанынга
Тыва Республиканың улус чырыдыышкыны болгаш өөредилгези бүгү талалыг бедик сайзыраңгай, тыва аймак чоннуң сүлде-сүзүү, хей-аъды бедик, эртем-билии сайзыраңгай, чаагай ёзу-чурумну сагып, хүндүлеп чоруур культурлуг чорзун дээш, сеткил-сагыжының ындындан бурунгаар көрүштүг, Тываның улус өөредилгезиниң сайзыралынга кончуг улуг исти арттырып, тыва улусчу башкылаашкыны (педагогиканы) өөредилге-кижизидилге херээнче киириштирип ажылдап каан, Красс Байыр-оолович Салчак 1932 ч. июнь 6-да, Бай-Тайга кожууннуң Бай-Талдың Хөл сумузунга малчын араттың өг-бүлезинге төрүттүнген.
1950 ч. Кызылдың №2 школазын чедиишкинниг
дооскаш, Абаканның башкы институдунуң физика-математика факультедин дооскан.
Аксы-Барлык ортумак школазынга директорлап, Барыын-Хемчик кожууннуң улус
өөредилге килдизиниң эргелекчизинге ажылдаан. Тыва АССР-ниң чырыдыышкын
министерствозунуң башкылар билии бедидер институдунга директорлап, ол-ла
институттуң оралакчы сайыдынга чедир депшээн. Кызылда күрүнениң башкы
институдунуң физика-математика факультединге кафедра эргелекчилеп, элээн
үелерде деканы бооп база амыдыралының сөөлгү
чылдарынга чедир Тываның күрүне университединиң
педагогика болгаш психология кафедразының доцентизи бооп ажылдаан.
Красс Байыр-оолович, ылап-ла, улусчу башкы, тыва ёзу-чаңчылдарның салгалдар аразында шинчилекчизи. Бир дугаар
Тываның улус өөредилгезинге “Тыва чоннуң
чаагай чаңчылдары” деп шенелде шөлдү Бай-Тайга кожууннуң Кызыл-Даг ортумак
школазынга башкының
удуртулгазы-биле эгелээн.
Чоннуң сагыш сеткилиниң, угаан бодалының, чаагай ёзу-чаңчылдарының эртинези – тыва улусчу кижизидилгениң дээжизи болгаш өнчүзү бооп артар. Оон эгелээш-ле, өгбелеривистиң бижиттинмээн ыдыктыг чаагай чаңчылдары, сагылгалары, ёзулалдары шаг-төөгүден тура уруглар кижизидилгезинге мөөң, улуг күш бооп келгенин, ол бүгү салгалдан салгалче дамчыттынып, улам сайзырап, уругларны кижизидеринге улуг ужур-дузаны ойнап, ону байыдарынга, камгалаарынга таарымчалыг аргаларны берип чораан.
“Төрээн чуртунуң
эгээртинмес байлаа, кайгамчыктыг чараш чурумалы бичии кижилерниң сеткилинге
өөрүшкүнүң болгаш ынакшылдың чаагай бодалдарын арттырып, тайга-таңдызын,
хемнер-хөлдерин, хову-шөлдерин магадап, аңаа ынакшып, чалбарып, харын-даа
чүдүп, сүзүглээриниң үндезини бооп келген” дээн одуругларында башкының улусчу
педагогиканы уруглар, аныяк-өскен кижизидилгезинче киирериниң тоң чугулазы
дыңналып турарының бадыткалы ол.
Тываның сураглыг башкыларының бирээзи,
башкыларның башкызы Красс Байыр-оолович 40 ажыг чылдар иштинде
педагогика эртеминиң чажыттарын сургуулдарга, башкыларга чедирип, бүгү күжүн
болгаш билиин улус өөредилгезиниң чымыштыг ажылынга бараалгаткан.
Ол Тыва Республиканың улустуң
башкызы, дыка хөй эртем ажылдарыныӊ
автору, «Хүндүткелдиӊ демдээ» ордениниӊ, К. Д. Ушинский медалыныӊ эдилекчизи
чораан.
“...Бүгү амыдыралын чоннуң өөредилге, эртем-билигже чүткүлү-биле холбап, аныяк салгакчыларны өөредип, кижизидеринге күжүн харамнанмайн берип келген чырыдыышкын болгаш улус өөредилгезиниң хоочун ажылдакчыларының амыдырал-чуртталгазын, ажыл-чорудулгазын делгереңгейи-биле көргүскен ажыл барык чок” – деп, Красс Салчак 1970 ч. үнген “Тываның улус чырыдыышкынының хоочун ажылдакчылары” деп номунга бижээн.
