Бо частыӊ кайгамчык май айында төрүттүнген ат-сураглыг кижилерниӊ аразында кымнарны чок дээр! Оларның бирээзи Чиңмит Өөлет Эртинеевич (1942-2011) – шүлүкчү, Тываның Чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү чораан. Ол, 1942 ч. май 1-де, Тес-Хем кожууннуң Орукку-Шынаага төрүттүнген. Ооң ачазы тоолдарны болгаш тоолчургу чугааларны база үежилериниң намдар-төөгүзүн бир янзы ыдып, тоожуп, аныяктарга суртаалдап чораан өгбе. Өөлет Эртинеевич улустуң аас чогаалын чажындан тура дыңнап өскен, ону ол эки билир.

Өөлет Чиңмит Самагалдай ортумак школазын чедиишкинниг дооскаш, 1961 ч. эгелеп ыдыктыг шериг хүлээлгезин эрттиргеш, күш-ажылчы базымын Берт-Дагның күүседикчи комитединиң секретарындан эгелээн. Суурнуң кино четкизинге кол механиктеп, О-Шынаа, Самагалдай көдээ Советтериниң күүседикчи комитединиң секретарынга, ооң даргазынга, тудугжу колоннага, интернат эргелекчизинге ажылдап чораан. Дараазында чылдарда Тес-Хем кожууннуң Совединиң өртке удур ниитилелинге даргалап, «Таңды-Уула» солунунга үр чылдар ишти корреспондентилеп ажылдаан.

Баштайгы шүлүүн 1968 ч., хөрек-чүрээн өйген бодалдарын бижээн, «Өшпес чырыыр» деп баштайгы шүлүү «Тываның аныяктары» солунга парлаттынган. Оон бээр-ле солун, сеткүүл арыннарынга ооң шүлүктери удаа-дараа чырыттынып турар апарган.

Өөлет Чиңмит – уян хөөннүг, арыг, лирик шүлүкчү. Ооң шүлүктеринде артык бодал чок, сөстери бөдүүн, бодалдары чарт бижиттинген. Олар хөй янзы темалыг. Ылаңгыя ава дугайында шүлүктер онзагайы-биле ылгалып турар. «Өшпес чырыыр», «Ынак авам», «Авамныы дег өпей ыр бооп...» деп шүлүктеринде ынак авазының дугайында эң-не эргим сактыышкын, аашкылыг чоктаашкын дыңналып кээр. Автор шүлүктеринде кижиге эң-не эргим, солуттунмас буянныг кижи «ава» деп бадыткап турар.

Шүлүкчүнүң долузу-биле ажыттынган темаларының бирээзи төрээн чер-чурт дугайында. Чер-чурттунуң каас-чаражын магадаан, аңаа чоргаарланганын, төрээн черинге эргеленгенин «Өңгеш-Хемим», «Чалгыва даан, Кара-Хөлүм», «Калдак-Хамар», «Шара-Нуурум» деп шүлүктеринде көскүзү-биле бижээн. Автор черле көдээ черге өскен кижи болгаш шүлүктериниң кол овур-хевирлери көдээ черниң ажыл-агыйы, амыдыралы, кижилери бооп турар.

Кадарчы кижиниң чымыштыг ижин, дошкун бойдустуң чурумалын «Чаңгыс хүннүң чымыжы» деп шүлүүнде, кадарчы бир кодан малын долу чаъстың соонда үерлээн хемни кежир шөйген бичии көвүрүглеп, чаңгыстап кежирип, камгалап алганын тодаргай көргүскен.

Ол улустуң аас чогаалынга кижизиттинген болгаш улусчу аян-биле элээн каш шүлүктерни база бижигилээн: «Намзырай», «Канчалзымза чогуур ирги?», «Хойжу кызы», «Күдер мөге», «Угаангыр ирей», «Эртемниг үш оол».

Аңгы-аңгы композиторлар: Р. Кенденбиль, Д. Хүреш-оол, Д. Шактар, Б. Чамбыт, С. Сорук, К. Баазаң-оол салым-чаяанныг авторнуң 40 ажыг лириктиг шүлүктерин ырылар кылдыр хуулдурган.

70-80 чылдарда аныяктар аразынга эң-не нептереңгей ынак ырыларының бирээзи «Чүшкүрбейн баарың ол бе?». Бо ыры ол үеде диңмиттиг ырыларның бирээзи турган.

Үе-дүптен бээр тыва кижиниң омаа аът болганда, кандыг-даа байырлалдар аът чарыжы чокка эртпес. Кезек үеде аът чарыштырарын соксадып, эрттирбейн баарга, Өөлет Эртинеевич аңаа хамаарылгазын илередип, «Чүгүрүктер чүге читкен?» деп теманы солун арнынга көдүрген. Хөй чон ону деткип, ол темага бодалдарын илередип, аът чарыштырар чараш байырлалды катап эгидерин солун арыннарындан хөй чон сактыр боор.

Өөлет Чиңмит Самагалдай суурнуң хүндүлүг хамаатызы, үш номнуң автору. «Чаглак-Терек», «Калдак-Хамар» деп шүлүктер чыындылары 1979, 1989 чылдарда, а «Балалбас ис» деп проза чогаалының чыындызы 1994 ч. чырыкче парлаттынып үнген.

Шалыктарның билдингир шүлүкчүзү, тыва чечен чогаалга бодунуң үнүн кадып, туружун чонга илередип, сагыш-сеткилдерге чымчак уян-хөөнү сөңнеп, балалбас исти арттырган шүлүкчү.

«Чүшкүрбейн баарың ол бе?»

Кедээр чыраан чаңгыс шолбан

Херечи бооп чырып турда,

Ыржым кежээ меңээ душкаш,

"Ынак мен" - деп сөзүң бердиң.

 

Ол-ла хевээр көрүшпээн бис

Оода бижи кайда чор сен,

Чедип кээриң үргүлчү-ле

Четтикпейн манап чор мен.

 

Сени дээштиң чалбыышталган

Сеткил-чүрээм ханызында,

Одаг салгаш, чүшкүрбейн,

Ол-ла олчаан баарың ол бе? (Ө.Чиңмит)