Хадаханэ Мария Андреевна
Мария Андреевна Хадаханэ 1933 чылдың июнь 6-да Иркутск облазының Бохан суурга төрүттүнген. Кызылдың 1, 3 дугаар школаларынга өөренгеш, Иркутскиниң күрүне университедин дооскан.
Тываның дыл, литература, төөгү эртем-шинчилел институдунга эртем ажылдакчызы болуп, Кызылда күрүнениң педагогика институдунга кафедра эргелекчилеп ажылдап чораан. Тыва чогаал, театр, культураны база орус-тыва литературлуг харылзааларны, Тывада орус чогаалчыларның чогаадыкчы ажылдарының дугайында шинчилел ажылдарын кылган.
Критик, очулдурукчу. Филология эртемнериниң кандидады.
Ол «Тыва проза», «Литературлуг Тыва» деп монографияларның, 20 ажыг өөредилге номнарының, чыындыларның база 100 хире эртем чүүлдериниң автору. «Александр Пальмбах – писатель и человек» (1967), «Тыва театрның кижилери» (1971), «Славные дочери Тувы», «Горький болгаш ССРЭ улустарының литературазы», «Тыва үлегер чугаалар болгаш мерген сөстер», «Тыва тывызыктар», «Тыва тоолдар» деп номнарны парлаткылаан. Тываның сураглыг кижилери – С. К. Тока, Б. Ш. Долчанмаа, Х. А. Анчымаа, В. Оскал-оол болгаш оон-даа өске күш-ажылдың, культураның, уран чүүлдүң кижилериниң дугайында очерктерни бижээн. Ол О. Сагаан-оолдуң, С. Сүрүң-оолдуң, М. Өлчей-оолдуң, Н. Ооржактың, М. Көжелдейниң, Б. Ондарның чогаалдарын орус дылче очулдурган.
М. А. Хадаханэниң бижээн чүүлдери «Сибирские огни», «Театральная жизнь», «Советская женщина», «Литературное обозрение» сеткүүлдеринге парлаттынгылаан. Ооң ажылдарын алтай, якут, хакас, моол дылдарже очулдурган. «Река жизни» (2003) деп бот-намдарлыг тоожузу номчукчуларның улуг сонуургалын чаалап алган. «Улуг-Хем» сеткүүлүнге, «Тувинская правда» болгаш өске-даа республика солуннарынга очерктери, чүүлдери доктаамал парлаттынып турар.
М. А. Хадаханэ ССРЭ-ниң Чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү, Тыва АССР-ниң культуразының болгаш Россияның культуразының алдарлыг ажылдакчызы.
Ооң чогаадыкчы ажылының дугайында У. Венгров, Б. Хөвеңмей, Д. Куулар, М. Татаринцева, В. Межова, С. Хитарова бижип, боттарының үнелелдерин бергеннер.
М. А. Хадаханэниң чогаалдарының даңзызын А. С. Пушкин аттыг Национал ном саңының чыл бүрүде үндүрүп турар библиографтыг номнарындан көрүп ап болур.
