Тураскаал номнар секторунда
кадагалаттынып арткан номнарның
аразында 1944 чылда Тыва күрүнениӊ
парлалга черинге латинчиткен бижик-биле чырыкче үнген С. А. Сарыг-оолдуң
«Саны-Мөге» деп шүлүглели онзагай черни ээлеп, чиңгине арыг тыва дылга
бижиттинген номнарның бирээзи деп санаттынып турар. Ийи кезектен тургустунган
бо шүлүглелдиң бирги кезээ «Човулаңның дөвүнчүү» номнуң маадыры Саны-Мөгениң
элээди үезинде чурттап эрткен кударанчыг
салым-чолун тыва дылдың уран-чечен, чараш сөстериниӊ дузазы-биле чуруп көргүскен:
«Элеп түреп үнгенимниң эгези-ле мындыг чүве:
Өйлеп-өйлеп
сактып келгеш, өжээн кылыым хайнып келир.
Өртемчейни туман
дуглаан, өгнүң иштин хыраа шыпкан
Кадыг дошкун
ажыг кыжы хаара туткаш, туруп берген
Ууттунмас
улуг хары улай чагаш улдуртупкан.
Өдек
кыштаг, хонар хонаш өлген малдың сеги долу
Ачам
биле авам ийи арыглардан ыяш кыргып
Каш
малын оскунмас дээш кандыг хинчек көрбеди дээр…»
Үе-шагның бир-ле чылдагаан ужундан
болган дошкун эргилдезинде аш-чутка таварышкан тыва чоннуң шыдамыкай, шудургу
чоруу-биле бергелерни канчаар эртип чораанын көргүскени: «Авырара чудай берген,
ажы-төлүн эдертипкен – шинек-харык үстү берген ширик чушкуп чоргулаарлар. Казып
чивээн дазыл-даа чок, хайындырбаан сиген-даа чок карара-ла онгап калган
хайдынып-ла чоруур чүве». Бирги эгениң одуруг бүрүзү кижиниң чүрээнге дээп, карак чажын мөндүңнедир
төгүлдүрүп, үе-шагның
мындыг коргунчуг эргилдези, бойдус халавы
кезээ мөңгеде бисти оюп эртип, аш-чут, човулаң катап келбес болзун деп чалбарып, чер-чуртум,
чонум серемчилелдиг чорзун деп сагындырган ышкаш болу бээр.
Чырыкче үнгенден бээр 75 чыл болган бо
номнуң ийиги кезээ «Чолдуң бедик чадазы» назыны дөгүй берген Саны-Мөгениң совет
Тывада аас-кежиктиг амыдыралын көргүскен.
Монгуш
З.М., тураскаал номнар сектору.
