Николай Салчакович Конгар – Тыва Республиканың өөредилгезиниң алдарлыг ажылдакчызы, ССРЭ-ниң Улус өөредилгезиниң тергиини, Тыва Республиканың Хүндүлелдиң демдээ Ордениниң, «Шылгараңгай күш-ажыл дээш» деп медальдың эдилекчизи чораан. 

   Ол 1940 чылдың, алдын сарыг күстүң айы, сентябрь 10-да, ус - шеверлер чурту Бай-Тайга кожууннуң Хөл сумузунуң Хемчик кыдыында «Кыйыг» деп черге, Салчак Доскаар оглу Конгар биле Салчак Чанзан уруу Сержиңниң, хөй-ажы-төлдүг өг-бүлезинге, дун оглу болуп төрүттүнген. Бичиизинден тура-ла топтуг-томаанныг, ажыл-ишке кежээ, өөредилгеге сундулуг оол болган. Ооң кижи болуп хевирлеттинеринге, башкы мергежилди шилип алырынга даайы, уруглар чогаалчызы, Константин Тоюң бодунуң салым-чаяанныын үлегер-чижек кылдыр көргүзүп чораан. 1958 чылда Бай-Тал ортумак школазын дооскаш, Кызылдың күрүнениң башкы институдунуң төөгү болгаш дыл салбырынче кирип алган. Ол школачы тургаш-ла, башкы болур күзелдиг турган. Ооң күзели боттанган. Хенертен даайы озал-ондакка таварышкаш, чок апаарга, Николай «Сээң ажыл-херээңни уламчылаар мен, даай, сен ышкаш башкы мергежилин чедип алыр мен» деп иштинде даңгыраглаан.

 Николай Салчакович 1963 чылда дээди эртемни доозуп алгаш, Чөөн-Хемчиктиң  Ийме сес чыл школазынга башкылаашкын ажылының баштайгы кокпа оруун эгелеп, республиканың улус өөредилгези-биле холбаан. Оон ол 1965 чылда Бажың-Алаак школазынга директорлап турда, Кызылдың башкылар билии бедидер институдунуң тыва дыл кабинединиң эргелекчизинче шилчидипкен. Аңаа харыысалгалыын, тура-соруккурун көргүзүп, 1970 чылга чедир бедик деңнелге ажылдап, институттуң директорунга чедир депшээн. Ол үеде Чырыдыышкын яамызының сайыды турган Дөжүлдей Бүрзүнеевич Ондар аныяк удуртукчунуң бедик негелделиг, шудургу ажыл-ижин үнелеп көргеш, 1970 чылда Чырыдыышкын сайыдының оралакчызынга томуйлаан. Чаа ажылче шуудап киреринге Д.Б.Ондарның арга-сүмези улуг дуза болган. Оон аңгыда 1975 чылдан 1977 чылга чедир Москвага СЭКП ТК-ның чанында партияның Дээди школазын кызыл диплом-биле доозуп алганы аныяк удуртукчуга чалгын болганы билдингир.Ук школаны дооскаш, партия обкомунуң лекторлар бөлүүн удуртуп турда, Тыва АССР-ниң Дээди Совединиң Президиумунуң Чарлыы-биле Тыва АССР-ниң Чырыыдышкын яамызының сайыдынга томуйлаан. Николай Салчакович бо эрге-дужаалга барык 15 чыл ажылдаан. Ооң салган сорулгалары, кылган ажылдары санап четпес хөй. Республикага улус өөредилгезин сайзырадырынга билиин, күжүн харамнанмайн, өөредилге черлерин немей туттуруп, ажыглалга киирип, башкы кадрларын четчелеп, материал-техниктиг баазаны быжыглап, өөредилгениң шынарын чогуур деңнелге бедидип чораан. Николай Салчакович яамының өөредилге-методиктиг чөвүлелин башкарбышаан, өөредилге номнарының авторлары-биле сырый ажылдап, оларга дуржулгалыг башкыларны сүмелеп, чаа автор бөлүктерин тургузуп, кезээ шагда уттундурбас ажылды кылып чораан. Ол 1971 чылдан тура эге школаның 2, 3, 4 класстарынга «Төрээн чугаа», «Класстан дашкаар номчулга номнарын» үндүрген авторларның бирээзи.

1992 чылда Өөредилге яамызының сайыдының албан-дужаалындан халашкаш, бир кезек үеде өөредилге ажылдакчыларының профэвилел организациязының Республика комитединиң даргазының оралакчызы бооп ажылдааш, оон 1993 чылдың декабрьда чаа тургустунган эртем-методиктиг «Башкы» сеткүүлдүң кол редакторунга томуйлаткан. Ооң сагынгыр-тывынгыр удуртулгазының ачызында «Башкы» сеткүүлү үзүктел чок, өй-шаанда үнүп, чоорту сайзырап, бут кырынга туруп келген. Сеткүүл башкылаашкынның чаа технологияларын болгаш идеяларын нептередип, салым-чаяанныг башкыларның арга-дуржулгазын деткип, өөредилгениң болгаш кижизидилгениң айтырыгларын чидии-биле көдүрүп, национал-регион шынарларын өөредилге ажылынга киирер талазы-биле чөптүг сүмелерни чырыдып турган. Ол аңаа 2010 чылга чедир чедиишкинниг ажылдаан.

Ол бодунуң амыдыралынга деткимчезин көргүзүп, үлегер-чижек болган даайы Константин Тоюңнуң дугайында шынныг барымдааларны чыып, сактыышкыннарны бижип, ооң чырык адын мөңгежиткен. Салым-чаяанныг удуртукчу шүлүк бижиирин база шенеп чораан. Ооң шүлүктериниң чамдыызы ырылар болу бергилээн. «Төрүттүнген черим», «Кызыл», «Хоочун коктуг», «Эге базым» деп шүлүктеринге, кады төрээн дуңмазы, композитор Анатолий Конгар аялгаларны бижээн.

Улус өөредилгезиниң  шугумунга хөй чылдарда үре-түңнелдиг ажылдап, ооң бурунгаар сайзыралынга аажок улуг үлүг-хуузун, ачы-хавыяазын киирген, чоннуң төлептиг оглунуң адын мөңгежидип, Бай-Тайга кожууннуң Бай-Тал суурнуң школазын ооң ады-биле адаан.

Улус өөредилгезиниң тергиини Николай Салчакович Конгар 2012 чылда мөчээн.

Материалды И.Д.Ооржак белеткээн