(1949–2015)

Чергелештир кожуп дискен шүлүктерим челезинде

Сеткилимниң ыры-шоору, човуур-ыызы сиңген чүве...

Алексей Сарыгларович Бегзин-оол – шүлүкчү, очулдурукчу, ССРЭ-ниң журналистер, Тываның чогаалчылар Эвилелдериниң кежигүнү чораан.

Ол 1949 ч. октябрь 28-те Барыын-Хемчик кожууннуң Хөнделең сумузунуң Буга-Согар- Алаак деп хонашка, малчын араттың өг-бүлезинге, алды дугаар оглу болуп төрүттүнген. Бичиизинден эгелеп-ле, ада-иезиниң дузалакчызы болуп, эрес-кежээ оол бооп өзүп келген.

1968 ч. Аксы-Барлык ортумак школазын дооскаш, Ак-Довурактың күш-ажылдың хандырылга килдизинге чүдүрүкчүлей берген. Ийи ай ажылдааш, комсомолчу путёвка-биле «Тыва кобальт» комбинадынга чүдүрүкчүлеп эгелээн. Аңаа бир чыл ажыг ажылдап чоруй, «Тываның аныяктары» солуннуң редакциязынга ажылдай берген. Ол үеде Алексей Бегзин-оол аңаа ажылдап турган шыырак журналистерден өөренип, оларның арга-сүмезин ап, бодунуң кыска шоодуглуг чугааларын солунга парладып эгелээн.

Новосибирскиде партияның Дээди школазын дооскаш, Кызыл-Мажалыктың суму даргазынга, Барыын-Хемчиктиң партия райкомунга килдис эргелекчилеп-даа ажылдаан.

Ол ындындан-на чогаалга сонуургалдыг болганындан кожууннуң «Хемчиктиң сылдызы» солунунга редакторлай берген. Ажыл-амыдыралының аайы-биле «Улуг-Хем» солунунга редакторлап, «Шынның» тускай корреспондентизи болуп ажылдап чораан.

Чогаал ажылынче оруу 1990 ч. ажыттынган. Шүлүктериниң баштайгы чыындызы «Болчаг» деп ат-биле 1995 ч. чырыкче үнген. Дараазында чылдарда «Челелер», «Дииреңниг дүн» (2006), «Шылгалданың үш үжүүрү» (2009) деп шүлүктериниң чыындылары парлалгаже үнген. «Черим-чуртум кижилери» (2018) деп очерк номун бижээн. Ол Омар Хайямның шүлүктерин тыва дылче очулдурган.

Алексей Бегзин-оолдуң шүлүктеринде өскен-төрээн чериниң каас-чараш чурумалы, чашкы, элээди үелери, ынакшыл, арын-нүүр, амыдырал, өлүм болгаш амгы үе дугайында бодунуң дүвүрелин, бодалдарын бир янзы, онзагай аян-биле чуруп көргүскен шүлүкчү.

Ооң шүлүктериниң дылының сөскүр, чончу болганының бир үндезин дөзү ачазының чечен-мергенинден укталган болуп турар. Ол ачазының мерген угаадыглыг чугааларын дыңнап, ону үргүлчү сүзүглеп келгениниң түңнелинде шүлүкчү салым-чаяаны илереттинген. Ачазы Сарыглар Бегзин-оол «Эгей-Тоннуг» деп шола аттыг, кончуг чечен-мерген, тоол-домак, тоолчургу төөгүлер чугаалаар чораан.

Алексей Сарыгларович Бегзин-оол – тыва шүлүк чогаалының хөгжүлдезинге чаа-чаа онзагай овур-хевирлерни киирген, чечен сөзүнүң көзү хөрлээлеп кыпкан, база бир тускай үннүг шүлүкчү чораан.

Ол 2015 ч. Мөчээн.

 

Ачам биле Алаш хемим

Чазын мээске саваң ышкаш сарыг сиген

Сапык идиим мөгзү ышкаш октап каарга,

Аажок-ла халак тилээм төгер ийик мен...

Алажывыс эргип келдим, күжүр ачай

Сактырымга Чолалыгның сыннарында

Сапык идик дагалары шаккыңайнып,

Чуңма ышкаш сарыг-сарыг өшкүлериң

Чуупкан дажы казырткайнып чораанзыг-дыр.

Салдамнарга сылдыс хооруп тура хонар 

Чараш хемим! Үер-чайык, үе маңы

Аккан унуң өскертпээн-дир. Хөглүг-дүр сен!

Ачам ышкаш турум чоргаар хевээр-дир сен.

Чазын мээске сарыг сиген тайгыр-даа бол,

Сапык идик дагазы-ла шыдап чорду.

Амыдырал көшкезинден чуулбас кылдыр

Ачам биле Алаш хемим сөлеп чору.

 

Одаавыстың оду ам-даа кыппышаан-дыр

Аныяк чаш назынывыс шагда эрткен,

Артап кирер сөөлгү эргин ам-даа ырак,

Амыдырал мөңге чазы турар эвес,

Акшый берген назынывыс уткуп тур бис.

Оолак шаамның кадыр-каскак кокпазынга

Ожаавайн үскен балыым экирээн-дир.

Оожум, сарыым, артык чугаа ажыы чок боор,

Одаавыстың көзү ам-даа кыппышаан-дыр. 

(Алексей Бегзин-оол)

 

Материалды И. Д. Ооржак белеткээн.