Фаина Михайловна Бартан – РСФСР-ниң улус өөредилгезиниң тергиини, РФ-тиң
дээди өөредилге чериниң хүндүлүг ажылдакчызы, ТР-ниң өөредилгезиниң алдарлыг
ажылдакчызы, педагогика эртемнериниң кандидады, Тываның күрүне универсидединиң
хүндүлүг хоочун башкызы, национал школаларга орус дылда «Букварь» деп өөредилге номунуң автору.
Ол 1939 ч. октябрь 2-де Чөөн-Хемчик кожууннуң Хайыракан сумузунга хөй
ажы-төлдүг өг-бүлеге төрүттүнген. 1961 ч. Кызылдың башкы инстидудунуң төөгү,
дыл салбырын дооскан. Күш ажылче баштайгы базымнарын Чөөн-Хемчиктиң
Бажың-Алаак, Улуг-Хемниң Ийи-Тал школаларынга чымыштыг башкы ажылындан эгелээн.
Ол бурунгаар чүткүлдүү, кызымак чоруу-биле, эртем-билиин улам-на бедидип алыр
сорулганы салып, 1964–1967 чылдарда, Москва хоорайга эртем-шинчилел
академиязының аспирантуразынга өөренгеш, педагогика эртемнериниң кандидады деп
эртем чадазын чедиишкинниг камгалап алган.
Фаина Михайловнаның күш-аҗылчы
намдары хөй кезиинде Кызылдың башкы институду-биле сырый харылзаалыг. Ол
сургуулдарга эге класстарга орус дылды башкылаарының методиказын башкылап, элээн
үр чылдар дургузунда кафедра эргелекчилеп, салбырның деканы болуп аҗылдаан.
Фаина Михайловнаның
эртем аҗылында кол черни национал школаларның эге класстарынга орус дылды
башкылаарынга удуртулгалыг өөредилге-методиктиг аҗылдары ээлеп турган. Оларның
аразында башкының 50 аҗыг чылдар дургузунда башкылап келген арга-дурҗулгазынга
даянып биҗээни сургуулдарга болгаш башкыларга
национал школаларга эге класстарга орус дыл эртемин башкылаарының талазы-биле эң-не
улуг удуртулга, сүмелекчи болуп чоруур аҗылдары:
– «1-ги класска национал школага орус дыл кырында
«Азбука» деп өөредилге номун башкылаарының методиктиг сүмези»;
– «Национал школаларга эге класстарга ажык
үннерниң орус дылда болгаш тыва дылда адаттыннарының онзагай ылгалдары»;
– «Школа назыны четпээн уруглар албан черлеринге, национал школаның эге
класстарынга орус дылды башкылаарының программалары»;
– «Букварь»;
– «Азбука»
деп өөредилге номнарының автору. Башкының бо ажылдары үениң негелделериниң
аайы-биле каш удаа эдилгелиг үнгүлээн.
Фаина Михайловна Бартан – национал
школаларның эге класстарынга орус дыл башкылаашкынынга үлүг-хуузун киирип
чораан, арга-дуржулгалыг улуг методист башкы. Ооң бижээн методиктиг сүмелери, удуртулгалары,
эртем аҗылдары, ылаңгыя эге класска өөредилге номнары, программалары аныяк
башкыларга, сургуулдарга улуг уҗур-дузалыг бооп, дээштиг салдарны чедирип
чоруур.
Материалды
И. Д. Ооржак белеткээн.