Тыва улустуң аас чогаалының чыыкчызы,
суртаалчызы, педагогика эртемнериниӊ кандидады Кунгаа Маргарита Базыр-ооловна 1958 ч.
сентябрь 26-да Улуг-Хем кожууннуң база бир чараш чурумалдыг сууру Чодураага
төрүттүнген.
1981 ч. Кызылда күрүнениӊ башкы
институдунуң дыл эртеминиң салбырын дооскаш, Ак-Тал школазынга орус дыл, чогаал
башкылап эгелээн. Ук школага 1983 ч. чедир башкылаан. «Ээремниӊ дүвү ханы,
эртемниӊ дөзү ырак» дижир, Маргарита Базыр-ооловна институт
дооскан билии-биле кызыгаарланмайн, 1983-1986 чылдарда Москвага Национал
школаларныӊ эртем-шинчилел институдунуӊ аспирантуразынга өөренген. 1988 ч.,
үстүнде адаттынган эртем-шинчилел институдунуӊ диссертация чөвүлелинге
педагогика эртемнериниӊ кандидады деп эртем чадазын «Тыва школаныӊ ортумак
класстарынга прозаныӊ биче хевирлерин башкылаарыныӊ методиказы (улустуӊ болгаш
авторлуг тоолдарныӊ материалынга)» деп темага камгаланып алган.
1987 ч. 1993 чылга чедир Кызылдың
күрүнениң башкы институдунга тыва дыл болгаш чогаал кафедразынга башкылаашкын
методиказында чаа аргаларны ажыглап, аянныг номчулга кичээлдерин бедик деңнелге
эрттирип турган. 1993 ч. ТДЛТЭШИ-ниң аас
чогаал секторунга эртем ажылдакчызы кылдыр ажылдаан. 1995-1997 чылдарда чогаал
секторунуң эргелекчизи болуп турган. 1997 ч. 2004 чылга чедир Турцияның Анкара
университединиң амгы түрк дылдар болгаш чогаалдар кафедразынга тыва дыл болгаш
чогаал башкылап ажылдап турган. 2004 ч. Тываже эглип, институтка аас чогаал
секторунга ажылдап эгелээн. 2008-2010 чылдарда эртем секретары болуп, база
аӊгы-аӊгы үелерде аас чогаал секторунуӊ эргелекчизинге үре-түӊнелдиг ажылды
чорудуп, аныяк эртем ажылдакчыларыныӊ дагдыныкчызы, сүмелекчизи болуп келген.
Маргарита Базыр-ооловнаныӊ 100 ажыг
шинчилел ажылдарыныӊ аразында аас чогаал болгаш оларны школага өөредириниӊ
чидиг айтырыгларын көдүрген ажылдарны үндүрген:
– «Улустуң тоолдары болгаш чугааларын
өөредилге үезинде арын-нүүрлүг кижизидилге дугайында» // Кижизидилге болгаш
өөредилге – бир аай ажылдажыышкын. – Улан-Удэ, 1987;
– «Төрээн чогаал кичээлдеринде уругларга
чогаадыкчы аргаларны сайзырадыры» // Тыва дыл болгаш бижиктиң сайзыралының
айырыглары. Кызыл, 1990;
– «Тыва чогаалды башкылаарының чамдык айтырыглары»
// Башкы, № 6. – Кызыл, 1993;
– «Тыва аас чогаалында – өг-бүле
дугайында билиишкиннер (класс башкыларынга) (1996);
– «Тыва тоолдарда Өскүс-оолдуӊ
овур-хевири» (2012);
– «Кезер-Хаан» деп эпосче кирип турар
тыва тоолдар (2016) дээш, оон-даа өске.
С. М. Орус-оол-биле кады «Тыва тоолдар»
(Кызыл, 2014), база өске чыындыларныӊ тургузукчузу. Профессор, дыл эртемнериниң
доктору Гюльсум Килли Йылмызтыӊ ажылын түрк дылдан орус дылче очулдурган.
М. Б. Кунгаа эртем ажылы шинчилеп
бижииринден аңгыда, институттуӊ эртем ажылдакчыларыныӊ дыка хөй номнарын
редакторлаан.
Маргарита Базыр-ооловна улустуӊ аас
чогаалын чыып бижиир, шинчилээр талазы-биле кончуг идепкейлиг, чогаадыкчы
дилээшкиннерни чорудуп турар. Ол
тыва аас чогаалыныӊ чон аразынга суртаалчызы. Чылдыӊ-на аӊгы-аӊгы кожууннарга
чедип, чурттакчы чоннуӊ, өөреникчилерниӊ мурнунга тыва аас чогаалыныӊ
ужур-утказын, амыдыралга ажыыныӊ дугайында өөредиглиг илеткелдерни номчуп
турар.
«Интернет» четкизин таварыштыр школачылар
аразынга тоолдар, дүрген чугаалар, тыва тоолдардан чураан чуруктар
мөөрейлериниң эрттирикчизи база шыңгыы шииткекчизи, үнелекчизи.
Маргарита Базыр-ооловнага төрүттүнген хүнүн таварыштыр
моон-даа соңгаар эртем ажылынга чаа-чаа ажыдыышкыннарны кылырын, каӊ дег быжыг
кадыкшылды, бедик хей-аътты күзедивис!
Материалды
И. Д. Ооржак белеткээн.
