Серен Полина Сергеевна – филология эртемнериниң кандидады, Тыва Республиканың эртеминиң алдарлыг ажылдакчызы, ТР-ниң Чазааның чанында Тываның гуманитарлыг болгаш тускай социал-экономиктиг шинчилелдер институдунуң сөстүктер (словарь) секторунуң башкарыкчы эртем ажылдакчызы, Тере-Хөл диалектизиниң база Моолда чурттап турар тываларның дылының, ёзу-чаңчылдарының шинчилекчизи бо хүннерде мугур хар харлаанын демдеглеп эрттирип турар.
Ол 1960 ч. апрельдиң чылыг, чырык часкы хүннериниң бирээзи, апрель18-те, тараалаң бай Таңды кожууннуң Кочетов сумузунга хөй ажы-төлдүг малчын араттарның өг-бүлезинге төрүттүнген. Бичиизинден тура мал ажылының чымыжынга дадыгып өскен болгаш ажылгыр ада-иезин дөзеп, шудургу, хүлээнген ажылын эчизинге чедирер, чүткүлдүг бооп өзүп келген. Ол үеде малчыннар ажы-төлүн ниити чуртталга чери интернатка өөредир турган. Кочетов школа-интернадынга сески класска чедир өөренгеш, Кызылдың 2 дугаар школазын чедиишкинниг дооскан.
Кызылдың күрүнениң башкы институдунуң тыва дыл болгаш чогаал салбырын дооскаш, бир чыл дургузунда дыл кафедразынга башкылап ажылдаан. 1984 ч.н эгелээш, эртем-шинчилел институдунче ажылдап киргеш, бо хүннерге чедир ында үре-түңнелдиг ажылдап чоруур.
Тыва дылдың шинчилекчизи, хүндүлүг башкызы Шулуу Саттың деткимче, сүмези ону чалгынналдырып, эртем-билигниң чадазынче изин баштаан. Ол 1992 ч. аспирантураны дооскаш, сураглыг тюрколог, эртемден Э. Р. Тенишевтиң удуртулгазы-биле «Тере-Хөльский диалект тувинского языка в ареальном освещении» деп эртем-шинчилел ажылын бижээш, 1992 ч. Москвага Дыл эртеминиң институдунга эртем чадазын камгалап алган.
Полина Серен 100 ажыг эртем ажылдарының автору. Ол ышкаш улуг хемчээлдиг «Тыва дылдың тайылбырлыг словары», (Новосибирск, 2003, т. I, Новосибирск, 2011, т. II), «Ниитилел-политиктиг терминнерниң тайылбырлыг словары» (Кызыл, 1986) база «Экономиктиг-саң-хөө терминнериниң орус-тыва тайылбырлыг словарын» (Кызыл, 2024) тургузарынга киришкен. Россияның аңгы-аңгы эртем фондуларының грантыларын, төлевилелдерин чаалап ап, боттандырып чоруур. Төлевилелдерниң ачызында Моолга каш удаа эртем-шинчилел экспедицияларын чорудуп, ажылдаанының түңнелинде «Моол тываларының чаңчылдары» деп хөй кезектиг ажылдарны белеткээш, чырыкче үндүрген.
Амгы үеде «Шын бижилгениң орфографтыг словарын», «Тыва-орус словарьны» тургузарынга, өг-бүле ёзулалының лексиказын шинчилеп, «Орнукшудулга ёзулалының лексиказының тыва-орус кыска словарын» чыып, тургузарынга үлүг-хуузун киириштирип турар.
Тыва дылдыӊ бурунгаар хөгжүлдези, ооң бүгү-ле байлак сөс курлавырын шинчилеп, келир үеде салым-чолу дээш, сагыжы аарып, ак сеткилдии-биле, бедик көдүрлүүшкүннүг ажылдап чоруурларның бирээзи. «Яндекс. Тыва онлайн очулдурукчу» деп капсырылганың делегей четкизинде ажыглалынга эжеш домактар киирер ажылга 10 муң ажыг сөстү киирип, идепкейжилерниң бирээзи бооп, шаңналга төлептиг болган.
Эртем ажылдарындан аңгыда, амгы үеден чыда калбайн, социал четкилерде кадыкшыл чугула дээрзин чонга суртаалдап, ажыктыг арга-сүмелерин берип, амыдыралында таварышкан солун болуушкуннары-биле үлежип, солун, сеткүүл арыннарынче бижип чоруур. Ооң сонуургалы хөй талалыг: амгы үениң агымы-биле йога, цигун, ушуну сонуургаар. Студент чылдарында-ла чурук тырттырарынга сонуургалдыг чораан болгаш Тывавыстың бир-ле тывызыксыг каас-чараш чурумалдарын тырттырарынга ынак. Ол чурук тырттырарын ам-даа кагбайн, янзы-бүрү мөөрейлерге киржип турар. Чижээлээрге: Орус географтыг ниитилелдиң «Эң-не чараш чурт», «Өвүрнүң чурумалдары». 2021 ч. «Онзагай бүдүштүг Россия» деп мөөрейге тиилекчи болган.
Полина Серен кады ажылдап чоруур эш-өөрүнүң хүндүткелин чаалап алган, арга-сүмезин үлежип, бедик мөзү-бүдүштүг болгаш быжыг туруштуу-биле өскелерден онзаланып чоруур тускай көрүштүг эртемден.
«Амыдырал, ажыл-ишке ажык, делгем орук кижиниң амыдыралынга таварышкан кижилерден дыка хамааржыр. Кызылдың 2 дугаар школазынга өөренгеним, студентилеп турумда, мени башкылап, эртемниң оруунче углап-башкарып каан башкыларым: профессор Шулуу Сат, Тываның Улустуң башкызы К. Б. Март-оол, аспирантурага өөрени бээримге, эртем удуртукчум Э. Р. Тенишев, коллегаларым А. В. Дыбо, О. А. Мудрак, үр чылдар дургузунда, эгин кожа эртем ажылында кады ажылдап чораан дагдыныкчыларым: Б. И. Татаринцев, Д. А. Монгуш, А. К. Делгер-оол болгаш өскелер-даа бодумну, ажылымны деткип, дузалажып, арга-сүмезин бээр чорааннар. Амгы үеде сөстүктер секторунда кады ажылдап турарым аныяктар – коллегаларым. Ол ышкаш өөм ээзи Владимир Серенниң деткимчези база ооң эртемни, ажылымны үнелеп билири улуг идиг, дуза болуп чоруур. Мээң чедиишкиннерим дээрге-ле, эки кижилерге таварышканым, оларның аразында сагыш-сеткилим чиик, бедик көдүрлүүшкүннүг ажылдап чоруурум» – деп, ол бедик чоргаарал-биле чугаалаар болду.
Хүндүлүг Полина Сергеевнага мугур харлаан хүнү таварыштыр ТР-ниӊ А. С. Пушкин аттыг национал ном саңыныӊ мурнундан чылыг-чымчак байырывыс чедирбишаан, быжыг кадыкшылды, буян-чолду йөрээвишаан, чогаадыкчы чедиишкиннериңерниң оруу ам-даа делгем, узак болурун күзедивис!
Материалды И. Д. Ооржак белеткээн.
