Надежда Дарыевна Сувандии – филология эртемнериниң кандидады, тыва филология болгаш ниити дыл кафедразының доцентизи, РФ-тиң өөредилге шугумунуң хүндүлүг ажылдакчызы, ТР-ниң өөредилгезиниң алдарлыг ажылдакчызы, филология факультединиң хөй чылдарда деканы.
Ол 1960 ч. март 9-та Барыын-Хемчик кожууннуң Ак сумузунуң Шекпээр деп хонашка малчын өг-бүлеге төрүттүнген. Ооң бичии үелери анай-хураган аразынга, малчын иштиң амыдыралынга дадыгып өскен.
1967 ч. Дөң-Терезин ортумак школазынче өөренип кирген. Ол үеде малчыннар ажы-төлүн интернатка чурттадыр турган. 4-кү классты эки демдектерлиг дооскаш, 5 дугаар класстан эгелээш, улуг угбазының чанынга, Тээли ортумак школазынга өөредилгезин уламчылаан. Ол-ла школаны 1977 ч. дооскаш, Кызылдың башкы институдунче кирип алган.
1984 ч. орус дыл болгаш чогаал, тыва дыл болгаш чогаал башкызы мергежилди чедиишкинниг дооскан.
Башкының чымыштыг ажылынче баштайгы базымы өөнүң ээзиниң чурту Тес-Хем кожууннуң Самагалдай ортумак школазынга орус дыл болгаш чогаал башкылап эгелээн. Оон амыдыралының аайы-биле Ак-Довурак хоорайның 2 дугаар школазынга тыва дыл болгаш чогаал башкылап, удаваанда Кызыл хоорайже көжүп кээп, 1990 ч. эгелээш, Тываның күрүне университединиң филология факультединиң тыва дыл кафедразынга ажылдай берген. Эртем-билигже кызымак, чүткүлдүү-биле, 1999 ч. аспирантураже өөренип киргеш, тыва дылдың баштайгы шинчилекчилериниң бирээзи, алдарлыг тюрколог Борис Исакович Татаринцевтиң удуртулгазы-биле «Тыва антропонимнер» деп эртем-шинчилел ажылын бижээш, 2005 ч. Москвага Дыл эртеминиң институдунга эртем чадазын камгалап алган.
Надежда Дарыевна 100 ажыг өөредилге номнарының, эртем-методиктиг сүмелерниң, удуртулгаларның база «Тыва антропонимнер», «Тыва дылда иви ажыл-агый лексиказы» болгаш өске-даа монографияларның автору, Россияның аңгы-аңгы эртем фондуларының грантыларын, төлевилелдерин чаалап ап, боттандырып чоруур, ажылынга бердинген, харыысалгалыг, негелделиг башкы. Ол тыва дылдың келир үеде бурунгаар сайзыралы дээш, ажылдап чоруур кижилерниң бирээзи. Тыва дылды дээди өөредилге черинге база школаларга башкылаарының өөредилге программаларын тургузарынга, өөредилге номнарын, башкыларга ажыглаары-биле методиктиг сүмелерни бижииринге киирген үлүг-хуузу улуг. Ооң доостурган студентилери Тывавыстың кайы-даа булуңнарында эрес-шудургу ажылдап чоруурлар.
Оларның аразындан башкызының изин эдерип, эртемге сундулуг болуп, ооң бедик чадазын камгалап алган өөреникчилери «Эртем оруунче оруувус ажыткан башкывыс» деп четтиргенин илередип чоруурлары-даа бар.
Ол амыдыралының барык бүгү кезиин өөредилге шугуму-биле холбап, дыка хөй аныяк өскени шын орукче, келир үеже углап, бодунуң билиин, күжүн, үезин, буяннын харам чокка берип чоруур бүзүрелдиг дагдыныкчы.
Надежда Дарыевна ындындан-на бөдүүн, биче сеткилдиг, эвилең-ээлдек, дузааргак. Өг-бүлезинде кады чурттаан эжиниң ынаныштыг чөленгиижи, эриг сеткилдиг ава, энерелдиг кырган-ава, кады төрээннериниң идегелдиг сүмелекчизи.
«Мээң улуг, мерген угаанныг башкыларым Кима Биче-ооловна Март-оолдуң, Шулуу Чыргал-оолович Саттың, Доржу Сеңгилович Кууларның, Елизавета Боракаевна Салзынмааның база ол сургуулдап турар үемден-не кураторум турган Мира Викторовна Бавуу-Сюрюннүң байлак сагыш-сеткили-биле чагып-сургап, арга-сүмезин, дуржулгазын өөренип, эдерип чорааным, бо хүнде эш-өөрүмнүң, сургуулдарымның хүндүткелин чаалап ап, эки ажылдап чоруурум ачызы ол боор ийин деп, оларымга мөгейип, чылыы-биле сактып чоруур мен» – деп сеткил хөөнү бедик чоргаарал-биле чугаалаар.
Хүндүлүг башкы Надежда Дарыевнага ТР-ниӊ А. С. Пушкин аттыг ном саңыныӊ мурнундан төрүттүнген хүнү-биле чылыг-чымчак байырывыс чедирбишаан, часкы хүннүң херелдери дег, өөрүшкү-маңнайны, быжыг кадыкшылды, ажыл-ижиңерге улам ыңай чаартыкчы чедиишкиннерни, аал-ораныңарга амыр-тайбыңны, сүлде-сүзүүңер кезээде бедик чоруурун күзедивис!
Материалды И. Д. Ооржак белеткээн.
