Салым-чаяанныг, сураглыг хөгжүмчү, композитор, Тыва Республиканың болгаш Таңды кожууннуң культуразының алдарлыг ажылдакчызы, Россияның композиторлар Эвилелиниң кежигүнү Сергей Иванович Бадыраа бо хүн юбилейин демдеглеп эрттирип турар.
Ол 1950 ч. февраль 26-да каас-чараш бойдус чурумалдыг Тожу кожууннуң Тоора-Хемге арат өг-бүлеге төрүттүнген. 1968 ч. школаны дооскаш, Таңды кожуунга, «Тывакобальт» комбинадынга бызаңчылап, каңнакчылап, ажылчын оруунуң баштайгы базымы ынчаар эгелээн. Ындындан-на сонуургалдыг, чүткүлдүг болганы-биле, ажыл соонда, хостуг үелеринде, уругларның ыры-хөгжүм школазының баян клазынга өөренип турган. 1969 ч. Кызылдың уран чүүл училищезиниң ыры-хөгжүм салбырынче кирип алган. Өөренип турган үелеринде шыырак, кайгамчык хөгжүмчү, балалайка башкызы, дирижёр Иван Минин ону деткип, ылаңгыя национал хөгжүм херекселдеринге канчаар ойнаарының чажыттарын өөредип, айтып берип, быжыг билиг-биле чепсеглээн.
Училищени дооскаш, Сарыг-Септиң, Тоора-Хемниң, Бай-Хаактың уругларның ыры-хөгжүм школаларынга башкылап чораан. Ол билиг-мергежилин улам ыңай ханыладып, 1991 ч. бот-өөредилге-биле Чөөн-Сибирьниң күрүнениң культура институдун чедиишкинниг дооскан. Ол-ла чылын Республиканың улусчу чогаадылга төвүнүң удуртукчузунга томуйлаткан. 1996-2014 чылдарда Кызылдың уран чүүл училищезинге башкылаан. Ажылдап турган үелеринде сургуулдарга, ыры-хөгжүм башкыларынга, уругларның уран чүүл школаларынга ажыглаары-биле методиктиг сүмелерни бижип, нептередип үндүргүлээн. Чижээ: «Тыва хөгжүм херекселдеринге ойнап өөренири» деп хрестоматия, «Хөөмейлеп өөренири», «Допшулуурга ойнаарының аргалары» деп методиктиг сүмелер. База ол ышкаш «Эглип келир куштарым», «Белек», «Чалыы чүрээм доюлдурду», «Тываның бот-тывынгыр композиторларының ырылары» деп чыындыларның автору.
«Коңгургай» деп аас чогаал база ыры-хөгжүмнүң «Саян» ансамбльдерин билдилиг удуртуп чораан. Ооң өөреткен сургуулдары кожууннарның аңгы-аңгы булуңнарында культура килдистеринде, школаларда үре-түңнелдиг ажылдап чоруурлар. Ол республика чергелиг композиторлар аразынга «Чылдың дээре ырылары» (1993, 1994), «Авторлуг ырылар» мөөрейлеринге идепкейлии-биле киржир турган, түңнелинде дээди шаңналга төлептиг болур.
Ооң бирги бижээн аялгазы, 24 харлыында, Чаш-оол Кууларның сөзүнге «Авамга» деп ырызы чон аразынга дыргын тарай берген. Бижээн аялгалары чонга билдингир «Мерген хемим», «Катап келбес», «Даңгына», «Тыва оолга», «Угулзалар», «Азас хөлүм», «Сайсуу», «Бодаган», «Салгынчыгаш» деп ырыларын улуглар-даа, аныяктар-даа бо-ла ырлажып чоруур. Э. Мижиттиң сөзүнге бижээни «Кызыл, Кызыл» деп ырызы Кызыл хоорайның ыдык ырызы болуп, 2012 ч. сентябрь 12-де, төптүң 44 дугаар депутаттар чыыжынга орус болгаш тыва дылга ырлаар кылдыр бадылаттынган.
Сергей Бадыраа ажыл-ижиниң чогаадыкчы оруктарында ыры-хөгжүмге сундулуг аныяк салгалдың идегелдиг дагдыныкчызы болбушаан, бодунуң ховар арга-мергежилин харам чокка дамчыдып берип чоруур. Ол культураның, уран чүүлдүң бурунгаар сайзыралынга улуг үлүг-хуузун киирип, балаттынмас исти арттырып чоруур бедик мергежилдиг композитор-башкы.
Хүндүлүг композиторувус Сергей Ивановичиниң төрүттүнген хүнүн таварыштыр А. С. Пушкин аттыг национал ном саӊыныӊ мурнундан чылыг, чымчак байырывыс чедирбишаан, быжыг кадыкшылды, салым-чаяанының чалгыннары ам-даа хере чаттылып, чараш аялгалар чаңгыланып, тура-соруу бедик болурун йөрээдивис!
Материалды И. Д. Ооржак белеткээн.
