Тыва чоннуң мерген угаанныг, өткүт үннүг чогаалчы оглу Александр Александрович Даржай Тывавыстың төөгүзүнге база бир уттундурбас исти арттырган. Ол сеткилинден төрээн дылын хүндүлеп, ыдыкшыдып, ооң келир үези дээш дүвүреп, сагыш човап, «Тыва дылдың хүнүн» демдеглеп доктаадыр идигни эгелеп, саналдап үндүргени хилис барбаан. Ынчангаш 2016 ч. январь 18-те Тыва Республиканың үндүрген доктаалындан эгелээш, ноябрь 1-ниң хүнүн «Тыва дылдың хүнү» кылдыр доктааткан. Ук байырлалды чылдың-на демдеглеп эрттирип турарывыс ооң ачы-хавыяазы. «Тыва дыл хүнүн» тургусканы хүндүлүг чогаалчывыстың тыва чонунга өртээ турбас улуг белээ болуп арткан.
Салым-чаяанныг чогаалчывыс турган болза, 2024 ч. ноябрь 3-те, 80 харлаар турган.

Александр Александрович Даржай – шүлүкчү, тоожучу, шиичи, очулдурукчу, журналист, хөй-ниити ажылдакчызы, Россия Федерациязының болгаш Тываның чогаалчылар Эвилелдериниң кежигүнү, Тыва Республиканың Чазак Даргазының С. А. Сарыг-оол аттыг литература шаңналының лауреады (2004), Тываның Улустуң чогаалчызы (2007), Украинаның Ровно облазының Микола Максись аттыг комсомол шаңналының лауреады, Россия Федерациязының Найырал ордени (2005), Тыва Республиканың «Шылгараңгай күш-ажыл дээш» (1994) деп медалының эдилекчизи чораан.

Ол уран сөстүң чажыттарын ажыдып, тыва чогаалдың бурунгаар сайзыралынга чаныш-сыныш чок чаагай чаартылгалыг үлүүн киирген, үргүлчү чогаадыкчы дилээшкинде чоруур, шылгарыңгай чогаалчыларның бирээзи. 1972 ч. «Төрээн черим» деп баштайгы шүлүктериниң чыындызы чырыкче үнген. Ооң чогаалдары ханы утка-шынарлыг, тема талазы-биле байлак, чечен-мерген, сургаал-угаадыглыг. Бөгүнгү амыдыралдың нарын, чидиг айтырыгларын, ак-караны онзагайы-биле ажыдып, өөредип, сургап, сүмелеп, кичээндирген темалар номчукчуну чайгаар-ла бодандырып, сагыш-сеткилди, угаан-бодалды хайныктырып кээр бедик утка-шынарлыы-биле дээштиг. Ол чогаалдарынга чуртувусту, бойдузувусту, чонувусту, ажыл-агыйывысты, ёзу-чаңчылдарывысты алгап-мактап ханмас чораан. Ооң кайгамчык шүлүктериниң утка-тургузуун, сөстериниң ужур-утказын, мерген угаанныын аныяк салгал сайгарып, өөренип, сиңирерлери чугаажок.
Александр Даржай дузааргак, биче сеткилдии-биле чогаалга сонуургалдыгларны тып, деткип, оларның хей-аъдын көдүрүп, үнелиг арга-сүмезин берип чораан. Аныяк авторларның «Дамырак» деп чыындыларын база «Тыва литератураның антологиязы», «Тыва чечен чугаа» деп номнарны чыып тургускаш, үндүрген. Ол 30 шаа ажыг шүлүк, проза номнарының автору. Ооң чогаалдары аңгы-аңгы дылдарда очулдуртунган.

Бурунгаар көрүштүг, салым-чаяанныг чогаалчы республиканың солун-сеткүүлдеринге бодунуң хамааты туружун дидим илередип, үениң болгаш ниитилел амыдыралының чидиг айтырыгларын ажыт-чажыт чокка көдүрүп, чогаалдарның ханы сайгарылгаларын чорудуп келген.
Тыва сөстүң дарганы, оккур угаанныг чогаалчывыс Александр Даржайның тыва культураны болгаш чечен чогаалды хөгжүдүп, сайзырадырынга киирген буянныг ажыл-ижи үстүнде кииргенивис каш-ла ажылдардан тодаргай көскү, ооң алдар ады Тываның төөгүзүнге мөңгежип артар.

Шүлүкчүнүң чагыы

Чечек-чимис черни соруп, мандып өзер,
Чечен чогаал хөрзүн шыгы – төрээн чонда.
Чогаал бижиир кырган чалыы – кижи бүрү
Чондан хоорлуп, «Богда мен!» – деп менээргензе,
Куруг каапкан ээн чурттан үнүп келир
Куу сиген, чыдыг чашпан болганы ол!»
Чалыы өөрүм! чечен сөстүң мергениниң
Чагыы бо-дур. эки чогаал бижиир дизе,
Маска туткан, даштар шинчээн геолог дег,
Байлак сөстү чондан дилеп, тываалыңар! (1976 ч.)

Ада-ием өнчүзү

Тыва дылың,
Тыва чоннуң,
Тыва чериң –
Ожууңнуң үш ыдык дажы ол-дур, оглум.
Тыва чериң,
Тыва чоннуң,
Тыва дылың –
Тынгарыкчы аржааннарың ол-дур, оглум.
Тыва чон – чоорганың,
Тыва дыл – кызыл тының,
Тыва чер – төрээн чуртуң – олар үш сагыызынның, тейлеп чоруур бурганнарың болур, оглум... (А. Даржай).

Материалды И. Д. Ооржак белеткээн.