Тускай бижик ёзугаар Тубтен Шедруб Линг хүрээзи
бо чылдың
сентябрь 20 ден эгелеп ажылдай берген. Ном саңында
амдыызында сарыг шажыңга
хамаарышкан 829 ном бар. Ында бар орус дылда номнар Москваның буддистер ниитилели
«Сохраним Тибет» деп фондунуң чаа хүрээге
белек кылдыр халас берген номнары. Моол
болгаш товут дылда номнар Лодой башкы Тываның
Камбы-ламазы турда Индияның буддистери белекке
берген турган, кажан Лодой башкы чок болган соонда Тываның
Камбы лама эргелели 2023 чылдын апрель айда Тубтен Шедруб Линг хүрээзинге
хүлээдип
берген деп ол төөгуну эки билир кижилер чугаалап турар.
Хүрээни
болгаш ном саңын сонуургап чон үзүктел чок кээп турар. Сарыг шажың төөгүзүн,
амгы байдалын,
улуг лама
башкыларывыс намдарын, төөгүзүн,
чүдүлгевис
катап диргизеринге боттарының билиг
мергежилин харам чокка оргуп чоруур товут башкылар дугайын, хүрээлер дугайын ном-сеткүүл, чырыкче парлаттынып
үнүп
турган ажылдар ажыглап, эвээш-бичии-даа
бол билир шаавыс биле чугаалап турар
бис.
Хей адывыс
көдүрүп, бисти сорук киирип турар бир
кол чылдагаан, улуг биче чоннуң боттарының чүдүлгезинге бүзүрелинин, сонуургалынын
күштүү. Ылангыя аныяк башкыларның ырак узак
кожжуннардан өөреникчилерин эдертип алган чедип кээп турарынга канчап чоргаарланып, өөруп биживес
боор.
Бай-Тайганын
үстүкү класстары, Каа-Хем кожууннуң Сарыг-Септен сургуулдар, Барыын-Хемчиктен
төрелдер бөлүү, Кызылдың №5 гимназия дээш чон узулбес. Чамдыктары чүдүлге
талазы-биле билии дыка бедик деңнелде дээрзин
эскерип болур. Кызылдын ол чарыкта чаа туттунган №18
дугаар школаның
сургуулдары,
аныяк башкызы Кужугет Сылдыс Май-оолович-биле
келгеш бистерни кайгаткан. Оларнын чүдүлгеге
сонуургалы, бүзүрели
ол хевээр артар болза бедиктерже
чедиишкиннер оларнын мурнунда.
Бо кыска медээни бижий берген сорулга, биске доктаамал
таваржып турар бир кол айтырыг бар. Сарыг шажың дугайында тыва дылда кандыг номнар үнген?
ол номнарны кайыын тып, коруп, номчуп болурул? деп. Бо айтырыгларга хамаарыштыр
сан чурагай, ат-сып, утка шынар болгаш даштыкы каасталга хевир талазы-биле
шинчилеп коор болза орус дылда үнүп турар номнарның саны хөй болгаш даштыкы,
иштики каасталгазы, кылган хевир шынары бедик дээрзин эскерип болур.
Бисте бар 829 номнуң
аразында орус дылда 668, тыва дылда 8 ном бар.
Ол кандыг номнарыл?
Чырыкче үнген чылының аайы-биле алырга: Лобсанг
Тхуптен, О.М. Саая «Будда Бурганга сүзүглеп тейлээри база хилинчек-човулаңдан
адырлырының аргалары» (Кызыл, 2007), Пэндэ Гуалцен «Алдын чула» ( Кызыл,
2008), Лопсан Чопел, Чочагар Монгуш
«Ыдыктыг XIV-кү Далай-лама Тензин Гьятцонуң Тывага үш хүн иштинде берген өөредиглери»
(Кызыл, 2014), С.Ч. Донгактын орус дылдан очулдуганы Ыдыктыг Далай-Ламанын
бижээн намдары «Дезигде хосталга» (Кызыл, 2016), Чочагар Монгуш, Лопсан Дондуп
тургускан «Ыдыктыг XIV-кү Далай-лама
Тензин Гьятцонун Ладакка берген ооредиглери (Кызыл, 2017), Геше Туптен Наван
«Очаланнын дээскинчээ» (Кызыл, 2017), Лобсанг Тхуптен «Чырык дуза-IV» (Кызыл, 2023), Моол дылдан И.Б. Айыр-оол очулдурган «Будда
бурган башкы база бодхи ыяжы» (Кажан, каяа унгенин айытпаан А.Ш., Х.А.
Ооржактарнын деткимчези биле парлаан).
Тыва дылда бо
каш номнардан эгезин алган чаа хүрээде сарыг шажын номнарының фондузу каш чыл болгаш
ковудей бээринге бузуреп, кузелдиг кижилер
номчуп каапкан номнары-биле
дузалаптар боор деп бодал-биле бижидим.
Зоя
Монгуш, библиотекарь
