Монгуш Мадон Балдыжыковичиниң 85 харлаанынга

Шүлүкчүнүң ады мөңге

Чүс-чүс чылда дириг чурттаар...

Монгуш Мадон Балдыжыкович – Тыва Республиканың алдарлыг ажылдакчызы, чогаалчы, прозачы, очулдурукчу, Россияның журналистер, Тываның чогаалчылар эвилелдериниң кежигүнү.

Ол 1938 чылдың июнь 11-де Тыва Арат Республиканың Чөөн-Хемчик кожууннуң Солчур сумузунуң Дөргүн-Белдир деп черге тоолчу Балдыжык болгаш Докпак-Серээ Монгуштарның ажылчын өг-бүлезинге төрүттүнген.

Хандагайты ортумак школазын чедиишкинниг дооскаш, 1966 чылда Красноярскиниң саң-хөө техникумун дооскан. Ажылчын базымын, өскен төрээн суурунга райком комсомолдуң сургакчызындан (инструктор) эгелээш, кожууннуң коммунал ажыл-агыйының бухгалтеринге, саң-хөө килдизиниң кол хынакчызынга ( ревизор) чедир ажылдаан. Бодунуң эң-не улуг сонуургалы шахмат ойнаары, кожууннуң, республиканың янзы-бүрү деңнелдиг шахмат маргылдааларының идепкейлиг киржикчизи чораан. Мадон Монгуш, ол үеде, шахмат бөлгүмүнүң бирги билдилиг удуртукчузу. Ооң өөреникчилери удаа-дараа шаңналдарга төлептиг болуп, башкызынга четтиргенин илередип чоруурлар. Мадон Монгуш чүгле шахматка эвес, хүрежиринге база сундулуг бооп, аныяк салгалды кадык амыдыралче суртаалдап чораан.

Мадон Балдыжыковичиниң чогаал ажылынче оруу 1970 чылда эгелээн. Баштайгы шүлүктериниң чыындызы “ Мөңге назын” деп аттыг 1986 чылда чырыкче үнген. Чогаалчы дараазында чылдарда «Мадонна» (1996), «Амыдырал болгаш ынакшыл» (2000) чечен чугаалар, «Дүлгээзинниг карактар» (2003), «Ынакшылдың боодал чечээ» ( 2004) , «Ынакшылдың далайы» ( 2013), тоолдар, чечен чугаалар, очулгалар кирген «Элезинниг ховуга өлүм» ( 2014) деп номнарын үндүрген.

Уильям Шекспирниң сонеттерин, С.Есенниниң, Л. Лермонтовтуң, шүлүктерин тыва дылче очулдургулаан база тибет чоннуң тоолдарын солуннар арыннарынга очулдургаш, чырыткан: « Сайыт оглунуң кайгамчык ужуралдары» (ноябрь 14 2008 ч №28 Улаачы), «Удуп чыда каттырар оол» ( апрель 3 2009ч №9 Улаачы), «Кырган кадайлыг ашак база ооң үш оглу» ( февраль 2-8 2012ч Тываның аныяктары №4), «Амыдыралы аайлашкан кырган кадарчы» (декабрь 19 2013ч №57-58 Тываның аныяктары).

Онзагай талалыг чогаалчывыстың адын мөңгежидип, Хандагайты суурнуң бир кудумчузун адаан.

Мадон Монгуш Балдыжыкович 2014 чылда чырык өртемчейден чарлып чоруткан.

Мөңге назын
Кадыр дагже үнгенимде,
Кадыг ажыл кылганымда,
Тыныштарым кыскалай бээр
Дыштанырын күзей бээр мен.
Ынчалза-даа кээргей бээрим,
Ынай борбак мээң-не чүрээм.
Дириг чораан назынымда,
Тиккиледир соп-ла чоруур.
Чораан боттуң салым-чолу,
Човаг билбес шимчедикчим.
Чүрээм күжүр дириг чорза,
Чүс-даа чылда чурттавас бе? ( Мадон Монгуш)

Ажыглаан литература:

1. Комбу, С. С. Монгуш Мадон Балдыжыкович :[о нем] / С. С. Комбу – Текст : непосредственный // Тувинская литература : словарь / С. С. Комбу. – Новосибирск: Наука, 2012. – с. 167.
2. Монгуш Мадон Балдыжыкович: биография писателя // Тываның чогаалчылары – Писатели Тувы. – Кызыл, 2001. – с. 44.
3. Монгуш, М.Б. Мөңге назын:/ М.Б.Монгуш, шүлүктер. – Кызыл: ТывНУЧ, 1986. – 64а.

Материалды И.Д.Ооржак белеткээн.