Бөгүн тыва литератураның шинчилекчизи, аас чогаалының нептередикчизи, чогаал сайгарыкчызы, очулдурукчу, дыл эртемнериниң кандидады Уран Алдын-ооловна Донгак төрүттүнген хүнү демдеглеп турар. Ол 1963 ч. май 22-де, чодураалар кидин-не чечектелиринге белеткенип, чаа-ла чемиш тырта берген үеде, ийис эштиг, Кызыл хоорайга тѳрүттүнген. Авазы чымчак, ажык сеткилдиг, буянныг ие, чогаалчы З. Намзырай уруглары уран, чечен мерген угаанныг болурун йөрээп, Уран, Чечен деп адап алган.

Уран Алдын-ооловна Кызылдың 2 дугаар ортумак  школазын чедиишкинниг дооскаш, 1981 ч. Кемерованың күрүне универсидединиң дыл факультединче кирип алган. Ажыл-амыдыралының аайы-биле 1983 ч. Кызылдың башкы институдунче шилчидип алгаш, ону чедиишкинниг дооскаш, бодунуң доосканы 2 дугаар школазынга орус дыл, литература башкызы бооп ажылдай берген.

Уран Донгак школачы чылдарындан-на кижизиг, улуг-даа, бичии-даа кижилерни хүндүлеп билир, амыдыралга бедик тура-соруктуг, шыдамыккай, салым-чаяанныг башкы, эртемден болурундан аңгыда, дузааргак, хөй-ниитичи мөзү-шынары база бедик. Школачы чылдарында дыңзыг, өткүт үннү-биле шүлүк чугаалаарынга сундулуг чораан.

Ооң эртем ажылынче оруун 2 дугаар школаның билдингир төөгү башкызы Сат Сенденмаа, төөгү талазы-биле баштайгы тыва эртемден Ю. Аранчын арга-сүмезин берип, оруун актаан. 1990 ч. Тываның дыл, литература болгаш төөгүнүң эртем-шинчилел институдунга аас чогаал болгаш чечен чогаал секторунга биче эртем ажылдакчызындан эгелээш, үзүктел чок, бо хүннерге чедир секторнуң эргелекчизинге чедир ажылдап чоруур.

Уран Алдын-ооловна 1999 ч. «Тыва шүлүк тургузуу» деп ажылга кандидат диссертациязын Якутияның күрүне универсидединге, якут улустуң улуг чогаалчызы, дыл эртемнериниң доктору Н. Н. Тобуроковтуң удуртулгазы-биле чедиишкинниг камгалаан.

У. А. Донгак 100 ажыг эртем ажылдарының автору. Тыва улустуң аас чогаалын, тыва чогаалдың төөгүзүн, ооң теориязының дугайында эртем-шинчилел ажылдарын бижээн. Тыва чогаалчылар: С. Пюрбюнүң, С. Сарыг-оолдуң, М. Доржунуң, С. Сүрүң-оолдуң, М. Кенин-Лопсанның, Ю. Кюнзегештиң, И. Бадрааның, А. Даржайның, К. Черлиг-оолдуң, Э. Б. Мижиттиң, Н. Ш. Кууларның болгаш өскелерниң-даа чогаадыкчы ажылының дугайында эртем-сайгарылгалыг ажылдары номчукчуларның улуг сонуургалын хайныктырып турар. Ол ышкаш, «Улуг-Хем», «Башкы» сеткүүлдеринге чогаал теориязынга хамаарышкан ажыктыг чүүлдерни удаа-дараа чырыдып чоруур. Оон аңгыда «Тыва литератураның төөгүзү» деп номнуң 3-кү томун бижиир ажылды билдилиг удуртуп турар. 2012 ч. республикага тыва литература чылынга тураскааткан чогаал шинчилекчилериниң (критиктер) мөөрейинге Уран Донгак бирги черни алган.

«Национал ёзу-чаңчылдарны кадагалаарынга болгаш Россия чоннунуң чаңгыс эвин быжыглаарынга улуг үлүг-хуузу дээш» деп Россия чоннарының Ассамблеязының Диплому-биле шаңнаткан. Моол күрүнениң 800 чыл болган оюнга уткуштур моолдуң президентизиниң медалы-биле шаңнаткан. «Тыва Республиканың эртеминиң алдарлыг ажылдакчызы» деп хүндүлүг аттың эдилекчизи.

Таңгыт судурларны тыва дылче очулдурар талазы-биле «Ринчен-Самбо» деп очулга бөлүүнүң база Россияның чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү.

А. С. Пушкин аттыг Национал ном саӊыныӊ мурнундан изиг байыр чедирип, тыва чечен чогаалдыӊ бүгү талалыг сайзыралы дээш, салган сорулгаларыӊар бурунгаар хөгжүлдени чедип, кандыг-даа шаптараазын бергелерге торулбас болурун күзедивис!

Чымыштыг, чогаадыкчы ажылыӊарга чедиишкиннерни болгаш чаартыкчы ажыдыышкыннарны күзедивис!

Хей-аъдыңар бедик, тура-сорууңар быжыг, демир-үжүүӊер ылгын болзун!

Материалды И. Д.Ооржак белеткээн.