Хойлакаа Сундуевич Ооржак – бүгү Тывага билдингир ат-алдарлыг башкы чораан. Тываның төөгүзүнде көскү черни ээлеп арткан кижилерниң бирээзи. Ол бодунуң үезинде «тыва Ломоносов» деп аттыг турган. Математика эртемин тергиин эки билир болгаш билдилиг башкылап турганындан, ону эш-өөрү, чону «тыва Ломоносов» деп адай бергениниң ужуру ол. Ёзулуг-ла чиге, дорт адаан ат. Тыва кижилерден, Тываның иштинде бир дугаар математика эртемнерин башкылаар талазы-биле дээди эртем чедип алгаш, чонунуң ажы-төлүн бодунуң эртеминге өөредип эгелээн кижи. «Тываның база бир алдарлыг кижизи Ооржак Хойлакаа башкы – тыва интеллигенцияның иштинде бир дугаар дээди эртемниг математик» – деп, М. Б. Кенин-Лопсан ооң дугайында улам тодаргайы-биле демдеглеп бижээн.

Ол 1913 ч. март 7-де Барыын-Хемчик кожууннуң Ак сумузунга хөй ажы-төлдүг ус-шевер Ооржак Кенден Шуртуевичиниң база авазы узанып, даараныр Чаш Суптукайовнаның өг-бүлезинге төрүттүнген. Бичии үелеринден эгелээш-ле, Хойлакаа орлан-шоваа, дузааргак, ада-иезиниң кол дузалакчызы бооп, мал кадарып, тараа тарыжып өзүп келген.

1930-1936 чылдарда Хойлакаа башкы Улан-Удэниң ажылчын факультединге өөренип турган тыва оолдар, кыстарның бирээзи. Ону чедиишкинниг доозуп алгаш, Тываның баштайгы эртемниг кижилериниң бирээзи болуп, ол үеде чаа ажыттынган болгаш баштайгы тыва кадрларны белеткеп эгелей берген Кызылдың өөредилге комбинадынга математика башкылап, оон улаштыр аңаа директорлап ажылдаан.

Хойлакаа Сундуевич ажылынга улам хандыкшып, математика талазы-биле билиг-мергежилин бедидип, оон-даа улам ханыладыры-биле, Иркутскиниң педагогика институдунуң физика-математика факультединче 1940 ч. өөренип киргеш, ону 1944 ч. чедиишкинниг доозуп алган. Кайгамчык салым-чаяанныг, өөредилгеге чүткүлдүг оолду башкылары чоргаарал-биле мактап, чугаалажыр турган. Иркутскиниң педагогика институдун дооскан соонда, Тывазынче чанып келгеш, ынак эртеми математиканы аныяк өскенге өөредип эгелээн. 1939 ч. Хойлакаа Сундуевич эге школаның 1-ги клазының өөредилге ному «Арифметиканы» база Улан-Удэге ажылчын факультетке кады өөренип чораан эжи Ондар Сагаан-оол-биле кады 6-7 класстарның «Алгебразын» болгаш математика, геометрияга хамаарыштыр он шаа ажыг өөредилге номнарын очулдурган. Ол ышкаш И. С. Тургеневтиң «Ася», А. Гайдарның «Чук болгаш Гек», бойдус эртеминге хамаарыштыр «Түмен бойдус ному» база очулдургулаан. Бо номну чогаадырда ССРЭ-де Түмен бойдус өөренириниң эң болбаазын ному болур В. А. Тетюревтиң чогааткан дептерин тывалап очулдургаш, Тываның байдалынга таарыштыр немеп, очулдуруп, чогааткан.

Бо өөредилге номнары төөгүлүг – математика, бойдус эртемнериниң талазы-биле тыва дылче эң-не баштай очулдуртунган өөредилге номнары. Ону очулдуруп тура, Хойлакаа башкы ёзулуг-ла тывынгыр, чогаадыкчы ажылдап, чадаже көдүртүлге, деңнелге, чаңгыс болгаш хөй кежигүннер, дөстен үндүрери дээн чижектиг хөй-хөй математика терминнерин тургускан. Ооң-биле чергелештир элээн хөй геометрия терминнерин база тыва дылга доктааткан. Математиканың-даа, геометрияның-даа бодалгаларын долгандыр амыдыралдан чижеглей ап, тыва ажыл-агый-биле холбап турганы солун болгаш тыва өөреникчилерге чоок, билдингир болган.

1947 ч. эгелеп Кызылдың № 2, Тоора-Хемниң болгаш Чадаананың ортумак школаларынга физика, математиканы башкылап чораан. Чүгле математика кичээлдерин эрттиреринден аңгыда, Хойлакаа башкы эртемниг чүүлдерни солуннарга бижип, бөдүүн чонга, ада-иелерге ажыктыг тайылбырларны берип чораан. Ылаңгыя «Ай, хүн туттуруушкуну деп чүл?», «Өртемчейниң эгези турган бе? Төнчүзү бар бе?» деп ажылдары чоннуң кичээнгейин хаара тудуп, эң-не сонуурганчыг, номчуксанчыг болуп, парлалгаже үнген.

Ооржак Сундуевич Хойлакаа – тыва чоннуң иштинден бир-ле дугаар метематика болгаш физика башкылаар талазы-биле дээди эртем чедип ап, ол эртемнерниң билиглерин чонга нептередип, өөредип чораан билдилиг башкы.

Тывага улус чырыдыышкынын болгаш өөредилгезин сайзырадырынга киирген үлүг-хуузу дээш, Хойлакаа Сундуевичини «1941-45 чылдарда Ада-чурттуң Улуг дайынынга эрес-маадырлыг күш-ажыл дээш» деп медаль-биле шаңнаан база «Улус чырыдыышкынының тергиини» деп хүндүлүг атты тывыскан.

Хойлакаа Сундуевичиниң улус өөредилгезиниң сайзыралынга, ылаңгыя математика талазы-биле кылган ажыл-херээ чонунга эргим, уттундурбас болуп  арткан.

Материалды И. Д. Ооржак чыып, белеткээн.