Николай Петрович Шишигин – Россия
Федерациязының ниити өөредилгезиниң хүндүлүг ажылдакчызы, Россияның күш-культуразының тергиини, Тыва Республиканың Ордениниң
эдилекчизи, алдарлыг ажылдакчызы, шыдыраага 17 дакпыр чемпион.
Ол 1932 ч. декабрь 19-та Тыва Арат Республиканың Кызыл кожууннуң
Баян-Кол сумузунга төрүттүнген. Ооң бичии чылдары төрээн суурунга, а школачы үелери
Шагаан-Арыг биле Кызылга эрткен.
Коля тоску класстан
эгелеп шыдыырага ойнап өөренип алган. Ону аажок сонуургап, аңаа хандыкшып, теорияны боду шинчилеп,
шиңгээдип, шыдыраага делегейниң шыырак дээн спортчуларының салыгларын сайгарып
эгелээн. Бо бурунгу угаан оюнунга ынакшылын ол бүгү назынында кадагалап, шыырак
билиглиг шыдыраа тренери, судьязы болуп ажылдап чораан.
Абаканның
педагогика институдунуң физика-математика эртемин дооскан.
Сургуул
чылдарында-даа, шеригге-даа тургаш, шыдырааны утпайн, ооң чажыттарын кызымак
шиңгээдирин уламчылап, эге көштерни, оюннуң төнчүлерин сайгарып турган. Ол бүгү
аңаа үре түңнелди эккелген.
1958 ч., шеригден
ээп келгеш, Кызылдың 3 дугаар школазынга физика башкылап, янзы-бүрү шыдыраа
маргылдааларының доктаамал киржикчизи турган. Республиканың шыдыраа чемпионадынга
бир дугаар киришкеш, ол хөй улусту кайгадып, улуг чедиишкинниг, тиилекчи болган.
Чемпион адын 17 чыл дургузунда кымга-даа дүжүп бербээн.
Амыдыралының
чылдарында Пионерлер бажыңынга (амгы үеде школадан дашкаар немелде өөредилге
төвү) ажылдап тура, ол республика болгаш хоорай чергелиг хөй санныг шыдыраа
маргылдааларын уруглар аразынга удаа-дараа эрттирип турган. Николай Петрович
Шишигинниң бот-идепкейи-биле эң бичии шыдыраачыларга эргеледип-чассыткан
"Оолчугаш" деп аттыг маргылдаа доктаамал болуп турган база улуг улус
аразынга, шыдыраага сонуургалдыгларга, «Ак терге» дээр маргылдааны база
белеткеп, удуртуп, турганы уттундурбаан.
1982 ч. ооң «Шыдыраа
горизонтузу» деп аттыг шыдыраачыларга онзагай ажык-дузалыг өөредилге ному үнүп
келген. Сөөлүнде Николай Шишигин шыдыраа ойнаарының теориязы, практиказының
янзы-бүрү айтырыгларының талазы-биле номнарны, дептержигештерни бижээн: «Шыдыраа
курузу», «Дебют кругозору», «1000 шыдыраа стереотиви», «Дебют банкызы» болгаш оон-даа
хөй ажыктыг сүмелерни бодунуң арга-дуржулгазынга даянып бижээн.
Николай
Петровичиниң белеткеп, эрттирип турган шыдыраа маргылдааларынга үргүлчү хөй
кижи киржип турган. Оларның дыка хөйү шыдыраага бирги разрядчылар, мастерге
кандидаттар апаргылаан. Чижээ: Адыг-оол Монгуш, Чыртак-оол Оюн, Белек Ооржак,
Орлан Донгак, Аяна Дамбиева, Валерия Куулар болгаш өскелер-даа. Олар шупту
башкызының шыдыраага өөреткен, катаптаттынмас көжүглерин чоргаарал-биле сактып,
аңаа өөрүп чоруурлар.
Николай Шишигин
бодунуң бар-ла күжүн, билиин Тывага шыдыраа спорттунуң сайзыралынче үндүрүп,
аныяк салгалды шыдыраа оюннунуң чажыттарын шиңгээдип алырынче кичээнгейни
угландырып, бурунгаар хөгжүлделиг болурунче балалбас исти арттырган.
«Ол боду Шишигин, чазык хүлүмзүрүглүг, узун ак салаалары шыдыраа шөлүнге
пианино ойнааны дег сагындырар, шыдырааның тиилеттирбес нояны чораан» – деп, Тывада эӊ баштайгы физика-математика
эртемнериниӊ кандидады, Кызылдыӊ күрүнениӊ педагогика институдунга 30 чыл
иштинде ректорлап чораан Х. О. Ондарныӊ уруу Ирина Ондар, сактып чугаалаан.
Литература:
1.
Николай Петрович Шишигин. –
Сөзүглел : дорт // XX чүс чылда Тываның алдарлыг кижилери = Заслуженные люди
Тувы XX века : Тыва Респ. күрүне ному. – Кызыл, 2004. – Ар. 327.
2.
Ондар, И. Х. Рыцарь шахмат / И. Ондар // Центр Азии.
– 2007. – Июнь 1-8.
Материалды И. Д. Ооржак
белеткээн.
