Yерлигде, тыртыңда-даа серип болбас,

Үүле-чолум амыр эвес дошкун болгаш

Арыг кылаң меңги суундан хөөнүн тыпкан,

Аян ырым авыяас чок, өткүт, сүрлүг...

 

Күжүгет Антон Үержааевич – шүлүкчү, журналист, очулдурукчу.

Ол 1957 ч. декабрь 2-де Барыын-Хемчик кожууннуң, дааш-шимээнниг, улуг кара даштарлыг Алаш хемниң унунда, Чоргал-Аксы деп черге, малчын өг-бүлеге төрүттүнген. Бичиизинден-не орлан-шоваа, эрес-кежээзи-биле малчын ада-иезинге дузалажып ѳскен.

Аксы-Барлык ортумак школазын кончуг эки демдектерлиг дооскаш, улаштыр шериг албанын эрттирген. Оон халашкаш, Кызылдың күрүнениң башкы институдунуң дыл, литература салбырын чедиишкинниг доозуп, бедик мергежилди чедип алган. Студентилеп тургаш, С. С. Сүрүң-оолдуң удуртканы бөлгүм кичээлдеринче барып, ооң ажыктыг сүмелерин ап, шүлүктерин бижип турган. Төрүмелинден ховар талантылыг чогаалчы шүлүктерни, чечен чугааларны сески класска тургаш-ла бижип эгелээн. Ооң баштайгы шүлүктери 1975 ч. «Тываның аныяктары», «Шын», «Тувинская правда» солуннарынга, «Улуг-Хем» чечен чогаал сеткүүлүнге үнүп эгелээн.

Антон Үержаа институтту дооскаш, «Тываның аныяктары» солунга килдис эргелекчилеп, харыысалгалыг секретарынга, комсомол обкомунуң килдис эргелекчизинге, Тываның ном үндүрер чериниң кол редакторунга билдилиг, ак сеткилдиг ажылдап чораан.

Бойдустан салым-чаяаны аттыккан, онзагай үннүг шүлүкчү дириг чорааш «Хээлер» (1984), «Саарыг ыры» (1989), «Ногаан аът» (1992) деп шүлүктер номнарын үндүрген. Шүлүкчүвүстүң «Ынак-тыр мен» деп дөрткү ному чогаалдарының чыындызы кылдыр 1997 чылда чырыкче үнген. Ында шүлүктер, шүлүглелдер база чечен чугаалар парлаттынган. Төрээн черинге, чонунга, ие дылынга ынакшылын сеткил-сагыжының ханызындан илередип чораан. Ооң үнген каш-ла номнарының деңзигүүрү он-он томнар-биле деңнежир дизе частырыг болбас.

С. Есенинниң, Д. Кугультиновтуң чогаалдарын тыва дылче очулдурган.

ССРЭ-ниң Журналистер, Россияның база Тываның чогаалчылар эвилелдериниң кежигүнү, Тываның комсомол шаңналының лауреады. Онзагай талантылыг шүлүкчүнүң чырык адын мөңгежидип, Ак-Довурак хоорайның ном саңын ооң ады-биле адаан.

Ол 1996 ч. октябрьда мөчээн. 

Арга-эзим аялгазын,

Агым сугнуң шолураажын,

Оът-сиген сымыраныын,

Оолдуг элик огурарын,

Чуулган көшке диңмирээрин,

Шуурган-хаттың улуурун-даа,

Дыңнап, билип чоруурумга,

Тывалап-ла турар боор-дур.

Кандыг-даа дыл меңээ дөмей,

Кандыызын-даа хүндүлээр мен.

Ынчалза-даа төрээн дылым

Ыдыкшылдыг кызыл тыным.

Ийи харлыг чажымдан-на

Ием меңээ айтып берген.

Игил ыры сагындырар

Ие дылым ындыг кончуг.

Мөңге кижи чоруур эвес

Мөңге дыжым көре бээр мен.

Айдың дүне кырым орта

Айлаң кушкаш ырлай-ла бээр,

Дыңнап, билип чыдарымга

Тывалап-ла орар боор оң.

(Ие дылым. Антон Үержаа)

 

Литература:

1. Антон, Үержаа Ынак-тыр мен... : / Үержаа А. – Кызыл : ТывНҮЧ, 1997. – 183 ар. –Сөзүглел : дорт.

2. Комбу, С. С. Кужугет Антон Үержааевич : [о нём] / С. С. Комбу – Текст : непосредственный // Тувинская литература : словарь / С. С. Комбу. – Новосибирск, 2012. –136 с.

3. Күжүгет Антон Үержааевич : [ооң дугайында]. – Сөзүглел : дорт // Тываның чогаалчылары = Писатели Тувы / тург. М. Б. Ховалыг. – Кызыл, 2001. – Ар. 463.

4. Танова, Е. Т. Күжүгет Антон Үержааевич : [ооң дугайында] / Тываның чогаалчылары : намдар-төөгүзү, ажыл-чорудулгазы / Е. Т. Танова. – Кызыл : ОАО «Тываполиграф», 2013. – 108 ар. – Сөзүглел : дорт.

Материалды И. Д.Ооржак белеткээн.

   

 

 

 

.