А. С. Пушкин аттыг Национал библиотеканың национал болгаш чурт-шинчилел чогаалының килдизинде шүлүкчү, очулдурукчу Монгуш Доржу Баяновичиниң 80
харлаанынга уткуштур “Онзагай салым-чаянныг шүлүкчү” деп ном делгелгези
дериттинген.
Чогаалчы болза
1939 чылдың ноябрь 10-да Тыва Арат Республиканың Чөөн-Хемчик кожууннуң Өвүрнүң Солчурга төрүттүнген.
1962 чылда
ССРЭ-ниң Чогаалчылар Эвилелиниң чанында А.М. Горький аттыг Чечен чогаал институдунга
өөренип кирген.
Чогаал ажылын
1958 чылда эгелээн. Баштайгы шүлүктериниң чыындызы “Сында одаглар” 1965 чылда
чырыкче үнген. Ооң чогаалдары “Смена”, “Молодая гвардия”, “Нева”, “Сибирские
огни” сеткүүлдеринге, “Поэзия”, “Меридиан” альманахтарынга парлаттынган.
Монгуш Д. Б. –
Сергей Пюрбю аттыг литература шаңналының лауреады.
Делгелгеде
Монгуш Доржунуң “Өшпес кезек – оттуг чечек”: шилиттинген шүлүктер чогаалдары
(2009), “Сыргалар”: новеллалар, тоожулар (1989), “Шүлүктер чыындызы” (2009), “Суг-чинчилер”:
шүлүктер, шүлүглелдер (1992), “Сында одаглар”: (1965), “Хөрлээ” (1972), “Ынакшыл”
(1968) деп номнары делгеттинген.
Монгуш Д. Б. алтай
чогаалчы Л. Кокышевтиң “Аринаның амыдыралы” деп романын очулдурган (1969). Бо романда
болуушкуннар үр үени бодунда хаара тудуп турар – Даглыг Алтайга хамааты дайынының
эге хүннеринден эгелээш, фашистиг Германияны тиилээн хүнге чедир. Чаа
амыдыралдың идепкейлиг тургузукчузунга чедир, бөдүүн алтай херээжен Аринаның
эртип келген оруу-биле холбаштыр, улуг болуушкуннарны, социалдыг буруңгаарлаашкыннарны,
бергелерни, тиилелгелерни чуруп
көргүскен роман болур.
Башкир чогаалчы
М. Каримниң “Аалывыста аас-кежик” (1988), В. Липатовтуң “Ой күске” (1987) деп
тоожуларын, А. Граф биле П. Кучияктың “Ак-Чечек” деп алтай тоолдарын (1970), С.
Маршактың “Челээш” деп шүлүк номун (1982), Р. Фраерманның “Баштайгы ынакшыл”
(1975) деп чогаалдарны тыва дылче очулдурган.
Шүлүкчүнүң намдар төөгүзүн, бижээн номнарын чогаалчы Е. Танованың “Тываның чогаалчылары: намдар-төөгүзү, ажыл чорудулгазы” (2013) болгаш М. Ховалыгның “Тываның чогаалчылары” (2001) деп номнарда база С. Комбунуң “Тыва литература” словарында (Кызыл; Новосибирск, 2012) кысказы-биле бижип көргүскен.